فیلم حفره (سکو)؛ فاتح زمانه کرونازده

به گزارش مجله خزرکوه، مهم تر از آن حفره (سکو) با جمله ای در باب شرایط بشری آغاز می شود، جمله ای که به یک خطابه حکمت آموز بیشتر شبیه است تا به یک بیانیه تند و تیز اجتماعی: 3 دسته آدم داریم؛ آن هایی که بالا هستند. آن هایی که در زیر هستند و آن هایی که سقوط می کنند.

فیلم حفره (سکو)؛ فاتح زمانه کرونازده

حافظ روحانی| 59 سال پیش از اینکه این ایام کرونازده، تعریف مان از فاجعه و حبس اجباری (خودخواسته) را برای یک نسل و یک دوران تغییر دهد و تردید نسبت به کارایی سرمایه داری، بنیان نظام های سیاسی و دموکراسی های حاصل از آن و لاجرم تعریف طبقات اجتماعی را خدشه دار کند، کن ایچیکاوا از مرز نامعینی گفته بود که اصول اخلاقی را در مقابل نیاز های اولیه بشری می گذاشت؛ جایی که حفظ بقا، پایبندی به اخلاق را بی معنی می کند.

آتش در دشت (1959) نه، چون حفره (که در منابع انگلیسی با نام سکو عرضه شده) نخستین ساخته بلند گالدر گازتلو- اوروتیا در دوران بحرانی کرونازده به امپراتوری تولید و پخش برخطی نظیر نت فلیکس دسترسی داشت و نه مانند آن به سراغ روایتی یک سره نمادین رفته بود.

هر چند پرسش آتش در دشت در شکل بنیادینش درباره لزوم (یا عدم لزوم) پایبندی به اخلاق در هنگامه حفظ بقا بود، اما زمینه تاریخی داستان (جنگ دوم جهانی) و ارجاع داستان به رخداد های واقعی مایه های ملی آن را به شدت تقویت می کرد.

پس عجیب نبود که در پایان دهه 1950 ساخته کن ایچیکاوا به توصیفی از رابطه ژاپن مغلوب و امریکای فاتح تعبیر شود؛ جایی که یک شکست تاریخی تمامی غرور ملی را نابود و پایبندی به اخلاق را ناممکن می کند.

اما علاوه بر این ها شباهت اصلی دو فیلم بر سر تعریف این مرز است؛ هم قهرمان آتش در دشت، تامورا (آییجی فوناکوشی) و هم قهرمان حفره (سکو)، گورنگ (ایوان ماساجوئه) در مقابل گرسنگی یک راه در پیش دارند. هر دو می کوشند در مقابل آدم خواری مقاومت کنند و برای هر دو این تصمیم (حفظ بقا در مقابل خوردن هم نوع) تنها مرز پایبندی به اخلاق است. هر دو برای دفاع از این تنها ارزش اخلاقی باقی مانده شان ایستادگی می کنند ولی تا کجا امکان مقاومت هست؟

نمی توان این حقیقت را انکار کرد که در حفره (سکو) وجه نمادین روایت با شکل انتزاعی موقعیت دراماتیک و به تبع آن، صحنه آرایی چفت شده و همین تاکید بر وجوه نمادینِ انتزاعی در کنار بازی های نمایشی بازیگران و البته طراحی موقعیت های پرتنش و پرتعلیق در پیروزیت حفره (سکو) نقشی معین کننده، داشته اند.

به واقع و از این منظر حفره (سکو) به مدد بهره مندی از هوش سازندگان و فرصت طلایی زمانه به یک پیروزیت جهانی تبدیل می شود؛ یک فیلم کم هزینه با تولیدی ارزان که حالا تا حد زیادی ادامه کارنامه کاری عواملش را تضمین می کند. در این میانه علاوه بر بهره مندی از فرصت طلایی این روزگار، اجرای کم نقص و خوش ساخت (well-made) سازندگان بسیاری از تماشاگران را در سراسر جهان شیفته کرده است.

اما همان قدر که شرایط و شرایط در اواخر دهه 1950 برساخته حالا کلاسیک شده ایچیکاوا اثرگذار بود، توالی رخداد ها و اتفاقات و آنچه در شکلی وسیع تر روح زمانه خوانده می شود بر پیروزیت حفره (سکو) و البته کم و بیش به کج فهمی هایی هم منجر شد.

چنانچه در بسیاری از واکنش ها ساخته پیروز گازتلو- اوروتیا به عنوان تمثیلی از نظام طبقاتی و حتی تلاشی برای توضیح بی عدالتی های ناشی از آن وصف شد. به نظر می رسید که شرایط سخت اجتماعی که با خانه نشینی داوطلبانه (اجباری) دوره کرونازده تشدید هم شد و در نهایت منتهی به یک بحران همه گیر اجتماعی در ایالات متحده انجامید در جست وجوی یک جواب تمثیلی حفره (سکو) را یافت. پس حفره (سکو) بیش از هر چیزی فاتح زمانه کرونازده است و برنده بحران اجتماعی و سیاسی این روزها.

با اینکه فیلم تا حد زیادی به عنوان توصیفی از شرایط اجتماعی و طبقاتی درک شده، اما به نظر می رسد که برای چنین تعبیری فیلم به یک آنتاگونیست معین نیاز می داشت که در آن صورت می شد، بی عدالتی را در قالب یک نظام ناکارآمد وصف کرد. در آن حالت می شد نهاد گرداننده این حفره نمادین را به عنوان عامل بی عدالتی تعریف و ساختار ناعادلانه توزیع غذا را بر عهده آن نهاد.

ولی سازندگان فیلم ترجیح داده اند برخلاف این رویه به سراغ شکلی انتزاعی تر بفرایند که بیش از آنکه واجد منطق طبقاتی باشد به جابه جایی اتفاقی زندانیان در طبقات زندان شکلی تقدیری دهد. در اساس هم به نظر می رسد که آدم های حفره تصور معینی از سازوکار آن ندارند و آن را مانند نوعی تقدیر پذیرفته اند.

پس لااقل از منظر نمادسازی به نظر می رسد که حفره (سکو) بیشتر بر یک سازوکار تقدیرگرایانه تاکید دارد تا شکلی از نظام طبقاتی واجد منطق اجتماعی با یک طبقه حاکم ناکارآمد. از همین منظر است که احتمالا هر نوع تلاش برای تغییر در داخل حفره بیش از آنکه در قالب اعتراض به سازوکار حفره باشد در شکل مقابله با دنائت و حرص بشر قابل تصور است.

از این جنبه آن ها که می کوشند به سازوکار ناعادلانه این سازوکار اعتراض کنند به سراغ آدم های حفره می فرایند که به واسطه دنائت و حرص مانع از تقسیم عادلانه مواد غذایی می شوند و به واقع سهم دیگران را نیز فدای حرص و آزمندی خود می کنند و به نوعی نقش تقدیری ساختار طبقاتی را نادیده می گیرند.

شاید از همین جنبه باشد که اقدام اعتراضی گورنگ در پرده سوم بیش از آنکه به اعتراض یک مبارز اجتماعی شبیه باشد به یک اعتراض اخلاقی و حتی مذهبی مانند است؛ بیشتر آدم ها او را در این مرحله و به قصد نفی با القاب مذهبی خطاب می کنند.

مهم تر از آن حفره (سکو) با جمله ای در باب شرایط بشری آغاز می شود، جمله ای که به یک خطابه حکمت آموز بیشتر شبیه است تا به یک بیانیه تند و تیز اجتماعی: 3 دسته آدم داریم؛ آن هایی که بالا هستند. آن هایی که در زیر هستند و آن هایی که سقوط می کنند.

پس تردید دارم که حفره (سکو) درباره نظم طبقاتی ناشی از سرمایه داری باشد بلکه به نظر می رسد از منظر آن ها این ساختار بیشتر جنبه ای تقدیری و حتی اخلاقی دارد و انگار نوعی ساختار ازلی و ابدی است.

در دورانی که دو فیلم جنجالی سال گذشته، جوکر (تاد فیلیپس 2019) و انگل (بونگ جون- هو 2019) با پیروزیت جهانی فراوانی روبرو شدند و حتی بار ها به نقش آن ها در رخداد های بعدی اشاره شد، توجه به حفره (سکو) چندان دور از ذهن نبود. هر 3 فیلم نگاهی بدبینانه و حتی تقدیری به ساختار طبقاتی دارند که در حفره (سکو) حتی به شکل نگاهی تقدیری درمی آید.

علاوه بر این کم و بیش هر 3 فیلم جابه جایی طبقاتی را اگر نه ناممکن لااقل همراه با هراس تصویر می کنند. به یک معنی در هم شکستن نظام طبقاتی (چه در شکل اجتماعی و چه در قالب انتزاعی که تعبیری از حقیقت تقدیری این نظام دارد) به معنی بر هم زدن یک نظم کلان است؛ نظمی حتی فراتر از یک ساختار صرفا اجتماعی.

پس شاید بر هم زدن این نظم بیش از آنکه برخلاف نمونه های انقلابی دهه های 1920 یا 1960 از منظر حماسی و چپ گرایانه باشند، انگار نشان دهنده هراس یک جریان فکری از بر هم خوردن اعتبار نظام مستقر سیاسی هستند.

آیا می توان هراس تصویر شده در حفره (سکو) را که اتفاقا به واسطه خشونتش توسط بسیاری از تماشاگران ناخوشایند توصیف شده با رخداد های سیاسی و اجتماعی حال حاضر جهان همزمان و هم سو در نظر گرفت؟ آیا این فیلم تصور اغراق شده و نمایشی همین شرایط است؟

در وب سایت جهانی آی ام دی بی، سکو (حفره) ذیل فیلم ترسناک هم رده بندی شده است. از منظر تحلیل تاریخی، فیلم های ترسناک لااقل در دو مقطع با هراس عمومی نسبت به تزلزل نظام سیاسی همراه بوده اند؛ دهه های 1930 تا 1950 که عامل هراس از دل توحش می آمد و تمدن نوپای مبتنی بر سرمایه داری را تهدید می کرد و از دهه 1950 تا 1960 که عامل هراس می توانست در شکل هیولایی ظاهر شود که قربانی فعل و انفعالات هسته ای شده بوده.

بعد ها هر دو شکل در قالب هراس نظام سرمایه داری از دو عامل وحشت زا توصیف شد؛ جهان نامتمدن یا همان جهان سوم و کمونیسم. هر دو تحلیل تا حد زیادی بر رخداد ها و تغییر و تحولات سیاسی زمانه منطبق بودند. در 3 فیلم پیروز این دو سال اخیر، اما هیولا نسبتی با جهان بیرون ندارد و یک عامل داخلی است؛ دنائت و حرص بشری که در نظام طبقاتی شکل گرفته از سازوکار سرمایه داری خشن تر و بی رحم تر شده است.

پس آیا شکل تازه ای از فیلم ترسناک ظهور کرده که در آن ها عامل هراس نه از بیرون که از ناکارآمدی درونی به وجود می آید؟ شاید برای پاسخ به این سوال باید چند سالی به انتظار نشست.

لااقل از منظر نمادسازی به نظر می رسد که حفره (سکو) بیشتر بر یک سازوکار تقدیرگرایانه تاکید دارد تا شکلی از نظام طبقاتی واجد منطق اجتماعی با یک طبقه حاکم ناکارآمد. از همین منظر است که احتمالا هر نوع تلاش برای تغییر در داخل حفره بیش از آنکه در قالب اعتراض به سازوکار حفره باشد در شکل مقابله با دنائت و حرص بشر قابل تصور است.

از این جنبه آن ها که می کوشند به سازوکار ناعادلانه این سازوکار اعتراض کنند به سراغ آدم های حفره می فرایند که به واسطه دنائت و حرص مانع از تقسیم عادلانه مواد غذایی می شوند و به واقع سهم دیگران را نیز فدای حرص و آزمندی خود می کنند و به نوعی نقش تقدیری ساختار طبقاتی را نادیده می گیرند.

منبع: فرادید
انتشار: 3 شهریور 1399 بروزرسانی: 5 مهر 1399 گردآورنده: khazarkooh.ir شناسه مطلب: 631

به "فیلم حفره (سکو)؛ فاتح زمانه کرونازده" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "فیلم حفره (سکو)؛ فاتح زمانه کرونازده"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید