جغجغه زنی آیینی به جا مانده از صفویه در انجدان اراک - مجله خزرکوه

آیین ها به مثابه پلی میان حال و گذشته محسوب می شوند که به واسطه آن ها انسان امروزی می تواند به درک و فهم قابل قبولی از گذشته و هویت خویش دست یابد.

جهانگردی آیینی در عصر حاضر یکی از عوامل مؤثر در گسترش ارتباطات و تبادلات فرهنگی، مالی و اجتماعی میان ملت ها و ایجاد فرصت های شغلی در بخش مالی و ایجاد تعاملات اجتماعی، فرهنگی مطرح می شود. انگیزه پرداختن به جهانگردی و رفتن به سفر در همه افراد یکسان نیست. به طور کلی بعضی از خصوصیات افراد سبب ترغیب آن ها به سفر و شرکت در فعالیت های مختلف جهانگردی می شود. به عنوان مثال افرادی که علاقه مند به جهانگردی روستایی هستند بیشتر به دنبال ویژگی های حقیقی روستا ازجمله آرامش و آسایش، تجربه یک سبک متفاوت زندگی به دور از هیاهوی شهر، آشنایی با آداب و رسوم فرهنگی و شناخت آیین های دیرین در مناطق بکر روستایی می باشند که با زندگی آن ها در تناقض است.

در روستاها عوامل متعددی می توانند زمینه ساز جذب دنیاگرد باشند که یکی از این عوامل وجود آیین ها، باورها، آداب و سنت ها و در واقع همان ویژگی های ناملموس و معنوی فرهنگی است.

بنابراین در درجه اول شناخت این آیین ها و ارزش های فرهنگی و در مرحله بعد کوشش در جهت حفظ و نگهداری این ارزش ها برای انتقال آن ها به نسل های آینده حائز اهمیت است. این آیین ها که ریشه در باورها و اعتقادات یک ملت و قوم دارند، امروزه به عنوان یک جاذبه جهانگردی شناخته شده اند و در سراسر دنیا راهی برای جذب جهانگرد به شمار می آیند. در واقع تمایل افراد به تجربه های جدید فرهنگی، آداب و رسوم، سبک زندگی، آئین ها و مناسک مذهبی و کلاً برساخت های فرهنگی می تواند یکی از دلایل اصلی توسعه جهانگردی آئینی در مناطق روستایی باشد. آنچه که در جهانگردی آیینی وجود دارد، باورها و آیین هایی است که تا امروز به حیات خود ادامه داده است. روستای انجدان از روستاهای دهستان امان آباد بخش مرکزی شهرستان اراک، مرکز استان مرکزی است. این روستا در گذشته تبلیغی و صندلی رهبران اسماعیلی نزاری پس از سقوط الموت بوده است. مرکز تجدید حیات فرهنگی بنا به اقوال گوناگون این روستا در حمله مغول ها به ایران به شدت آسیب دید و مردم برای فرار از گزند مغول ها در زیر روستا نقب حفر کرده و در زیر زمین مشغول به زندگی شدند. بر اساس مستندات تاریخی، به ویژه سنگ نوشته ها و سنگ قبرهای موجود، قدمت این روستا به قبل از اسلام برمی شود و بیش از هزار سال تخمین زده می شود.

این روستا با توجه به قدمت تاریخی خود دارای آیین ها و آداب و رسوم خاص است. ازجمله آیین های منحصربه فرد و ویژه در تاریخ فرهنگ مردم روستای انجدان آیین عزاداری، آیین عروسی و آیین تقسیم آب کشاورزی است که در این میان آیین عزاداری ایام محرم به ویژه مراسم تاسوعا و عاشورا که یکی از نمونه هایی مراسم فرهنگی- مذهبی مسلمانان شیعی است و هر ساله در قالب در نوع خود بی نظیر است و از جلوه های خاصی برخودار است.

مراسم چغچغه زنی، یک حرکت و جریان مردمی و یکی از آیین های مرسوم عزاداری در روستای تاریخی انجدان است که در فهرست آثار معنوی کشور نیز به ثبت رسیده است. قدمت این آیین کهن به دوره تیموریان و صفویه می رسد و مردم عزادار این روستا در روزهای نهم و یازدهم محرم آن را اجرا می نمایند. اجرای این مراسم فرهنگی- مذهبی که ریشه در باورها و اعتقادات مردم روستا دارد و با آداب و رسوم خاص برگزار می شود هر ساله تعداد زیادی از افراد علاقه مند را برای شرکت در این مراسم به این روستا می کشاند و نقش بسزایی در معرفی، می شود تاریخ و فرهنگ این روستا به جهانگردان ایفا می نماید.

با این وجود روستای انجدان پتانسیل لازم جهت توسعه جهانگردی آیینی را با توجه به ساختار منطقه، آمیزش و تطابق فرهنگ های گوناگون در طی تاریخ اجتماعی منطقه و پتانسیل های ویژه جهانگردی، توانمندی های آیینی متفاوت در مقایسه با سایر مناطق کشور به دلیل خاص بودن منطقه با توجه به حضور صدساله فرقه اسماعیلیه و وجود بناها و نمادهای عینی در نقاط مختلف روستا و علاقه و اعتقاد مردم به آیین ها، دارد.

بنابراین توسعه جهانگردی آیینی می تواند عاملی در جهت تقویت و تداوم سنت های فرهنگی گذشته، القای مثبت اندیشی در مورد آیین ها سنتی، توجه به هویت و ارزش های فرهنگی بومی محلی روستا، ورود جهانگردان علاقه مند به تاریخ و فرهنگ به روستا، بالا رفتن روحیه استقبال مردم از جهانگردان، احیای خودبه خود مشاغل سنتی و افزایش تولیدات بومی و سنتی باشد. بنابراین توسعه جهانگردی آیینی در مناطق روستایی توانایی ایجاد اثرات مثبت مالی و اجتماعی در توسعه جهانگردی برای نواحی روستایی را دارا بوده و می تواند اقدام مناسبی در جهت حفظ میراث فرهنگی معنوی و همچنین زمینه سازی برای توجه به فرهنگ و آداب و رسوم مردم محلی و شناخت فرهنگ بومی روستاهای هدف جهانگردی باشد.

* کارشناس ارشد برنامه ریزی توریسم