اجماع علیه سرعت گیر بورس - مجله خزرکوه

به گزارش دنیای اقتصاد، بازار سرمایه از جمله بازارهایی است که همیشه حساسیت بالایی نسبت به تغییر قوانین و در مجموع ریسک قانون گذاری از خود به نمایش می گذارد. این بازار که در طول سال های گذشته خود را با تغییرات بسیاری وفق داده و هرچند محدود به سمت توسعه پیش رفته، همیشه از جانب بعضی قوانین دست و پاگیر مانند دامنه نوسان و حجم مبنا تهدید می گردد. نظرسنجی کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران در حال حاضر حکایت از آن دارد که بیشتر مدیران عضو این نهاد با توجه به آثار نامبارک این محدودیت قدیمی، افزایش دامنه نوسان و تسهیل موانعی که در جهت معاملات ایجاد نموده را برای بهبود شرایط عرضه و تقاضا در بازار سرمایه، کاهش نوسانات، افزایش نقدشوندگی و جمع شدن صف های خرید و فروش موثر می دانند. بدیهی است که وقوع چنین امری می تواند به کلی چهره بازار سرمایه را دگرگون کند و بازار سهام را از یک بازار صف نشین به بازاری تحلیلی و عمیق تر تبدیل کند.

امروزه در بازارهای مالی قوانین از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. بازارها همیشه بر اساس نیاز جوامع شکل می گیرند و همین امر سبب می گردد تا به مرور با پیچیده تر شدن شبکه معاملات و ارتباطات میان ذی نفعان بازار نظم دهی به فرآیندهای معاملات نیازمند پیچیدگی بیشتری باشد. دقیقا به همین دلیل است که تمامی بازارها در بطن خود دارای عرف ها و قوانینی هستند که همسو با این پیچیدگی ها افزایش می یابند و سعی در آن دارند تا جوابگوی نیازهای معمول در زمینه وجودی خود باشند. با این حال در این میان بسیاری از قوانین نیز هستند که یا از بدو شکل گیری با دیدی اشتباه تدوین شده اند یا به مرور زمان با تغییر چارچوب های رفتاری و نیازهای تازه کارکرد خود را از دست می دهند.

در چنین حالی تغییر قوانین به محض بازشناسی آنها در شرایط جدید مساله ای است که در هر ساختار تصمیم گیری به سرعت در دستور کار قرار می گیرد تا با حذف یا تعدیل آن با نیازهای موجود راه برای رسیدن بازار به کارآیی هرچه تمام تر فراهم گردد و بهبود کارنمودهای بازار در جهت تقویت صندلی دارایی و بازار مربوطه عمل کند. بدون شک پیگیری چنین شرایطی نه تنها به نفع ذی نفعان محدود به یک بازار است بلکه راه را برای استفاده بهتر از ظرفیت های موجود در اقتصاد کلان هموار می نماید.

در ایران نیز اگرچه در ورطه سخن سعی بر آن است تا با رصد دائمی قوانین راه برای افزایش کارآیی بازار فراهم گردد و صندلی بازار سرمایه در اقتصاد ملی ارتقا یابد، با این حال در مقام عمل شاهد آن هستیم که محدود ماندن به ذهنیت های کهنه و اصرار بر اشتباهات پیشین در بعضی زمینه ها ادامه دارد و هر چقدر هم که کارشناسان و فعالان بازار به انتقاد از این قوانین می پردازند، راه به جایی نمی برند. یکی از این قوانین که طی سال های اخیر از عقلانیت بازار کاسته و راه را برای ویژه خواری (به اصطلاح پروژه کردن سهم) در بازار سهام فراهم نموده وجود حجم مبنا و محدودیت دامنه نوسان است که راه را بر افزایش کارایی در بازار یاد شده بسته است.

زیر پوست میش

اگر بخواهیم دیدی دقیق تر از شرایط بازار سهام در طول سالیان اخیر ارائه دهیم، ذکر این نکته لازم است که در طول دهه های قبل فرایند آهسته اما پیوسته بازارهای مالی در کشور بر مسائل زیادی فائق آمده است. این بازار در طول تمامی این سال ها از یک بازار پیش پا افتاده به بازاری عظیم مبدل شده که بیش از 50 میلیون ذی نفع دارد و ضمن داشتن ابزارهای متعدد در شاخه های سهام، اوراق بدهی و کالایی تغییرات عمده ای را شاهد بوده است.

با این حال وجود بعضی ساختارهای معیوب و نبود اهتمام به مدیریت علمی سبب شده در تمامی این سال ها شاهد بروز حواشی باشیم که نه در شأن بازار سرمایه است و نه در حد ماهیت آن. یکی از این مسائل هیجان های کاذب خرید و فروش است که در زمان داغ شدن معاملات در یک نماد و ورود حجم قابل توجه به آن شکل می گیرد. این مشکل اگرچه در طول سه سال اخیر به دلیل بروز رونق دور از انتظار و سپس ریزش یکباره قیمت در چهارماه اخیر بیشتر به چشم آمد با این حال مسئله ای است که در طول تمامی این سال ها وجود داشته و حتی در زمان رکود بازار نیز گریبانگیر مردم به خصوص سهامداران عادی بوده است.

در این میان اگرچه نگاه تیم مآبانه دولت ها و دستگاه های تصمیم ساز همیشه از مهمترین مسائل فعالان مالی است و محدود به بازار سرمایه نمی گردد اما به نظر می رسد بعد از گذشت دو دهه از وجود سازو کارهای حجم مبنا و دامنه نوسان وجود این قوانین مشکل ساز که تنها در ایران وجود دارد به امری آزاردهنده بدل شده است. اینکه بازارها به خصوص بازار سهام تا چه زمانی باید چوب کنترل و نگاه حمایتی را بخورند معین نیست اما چیزی که معین است این قوانین هرچه که باشند کارکرد حمایتی ندارند و از عمق تحلیلی بازار می کاهند.

مدیریت در پناه لجاجت

فارغ از آنچه در این نوشتار به آنها اشاره شد، مسائلی که درخصوص ماهیت قانون و سازو کارهای حاکم بر بازار سهام به میان آمده تنها دغدغه یا نظرات شخصی نگارنده نیست. بر اساس نتایجی که اخیرا کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران در اختیار روزنامه دنیای اقتصاد قرار داده است، بیشتر فعالان بازار که در نظرسنجی اجرا شده توسط این نهاد شرکت نموده اند، حذف سازو کارهای توجیه کننده وجود دامنه نوسان را برای بهبود شرایط بازار امری مثمر ثمر می دانند. در حالی که لزوم بازبینی قوانینی مانند دامنه نوسان بارها در رسانه ها به بحث گذاشته شده است، با این حال مسوولان سازمان بورس و شرکت های تابعه تا به حال توجهی عملی به خروجی این بحث ها نداشته اند و در نظر دارند همچنان زیر سایه لجاجت راه هزاران بار رفته را دوباره بپیمایند.

مدیران چه می گویند؟

براساس آنچه در نظرسنجی از مدیران عامل نهادهای مالی عضو کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران درخصوص دامنه نوسان به عمل آمده است، اکثریت قاطع، با افزایش دامنه نوسان موافق بوده و آن را عامل افزایش نقدشوندگی، حذف صف های خرید و فروش (هیجانی در بازار) و حتی کاهش نوسانات بازار می دانستند. نتایج این نظرسنجی از آن جهت قابل تامل است که می تواند به راحتی بعضی از تصورات موجود در میان فعالان بازار را به چالش بکشد و اجماعی کارشناسی را علیه مخالفان حذف دامنه نوسان پدید آورد.

بر اساس آنچه در این نظرسنجی آمده 93 درصد از شرکت کنندگان اعتقاد داشتند که باز شدن دامنه نوسان سبب حذف صف های خرید و فروش و سرعت در تعادل قیمت سهام خواهد شد. به گفته این افراد در صورتی که دامنه نوسان بازتر گردد (افزایش یابد) شاهد کاهش نوسانات مخرب بازار خواهیم بود. این مساله می تواند راه را برای سرمایه گذاری اشخاص عادی باز کند و بر امنیت حضور کدهای حقیقی در بازار سهام بیفزاید. بدیهی است که در صورت وقوع چنین امری حضور در بازار سرمایه و بهره جستن از این شرایط نیازمند داشتن دیدی علمی تر به بازار سهام خواهد بود.

همچنین حدود 90 درصد از افراد حاضر در این نظرسنجی اعتقاد داشتند که کاهش دامنه نوسان، سبب ترس بیشتر سهامداران و افزایش طول صف های فروش خواهد شد. علاوه بر این اکثریت شرکت کنندگان اعتقاد داشتند که کاهش دامنه نوسان سبب کاهش حجم معاملات، افزایش ریسک بازار و کاهش جذابیت سهام نیز خواهد شد.

اگرچه در طول ماه های اخیر زمزمه هایی مبنی بر حمایت از دیدگاه کاهش دامنه نوسان در بازار سرمایه مطرح شده است اما می توان این طور قلمداد کرد که افت دامنه نوسان در میان مسوولان بازار سهام چندان هوادار ندارد چراکه مطابق با دیدگاه مدیران حاضر در نظرسنجی آنها نیز می دانند دمیدن بر محدودیت های موجود جهتی به جز کاهش اعتماد عمومی به بازار سهام و رویگردانی سرمایه های خرد از این بازار نخواهد داشت. به گفته این مدیران باز شدن دامنه نوسان به اندازه مورد نظر بازارگردان در هر نماد، بهترین راه چاره برای افزایش نقدشوندگی و حذف صف های خرید و فروش در شرایط فعلی بازار است.