تاریخچه و نقشه جامع شهر رفسنجان در ویکی خبرنگاران - مجله خزرکوه

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گردشگری گروه اجتماعی خبرگزاری خبرنگاران, رفسنجان از شهرهای استان کرمان و سومین شهر از لحاظ جمعیت در این استان است. این شهر مرکز شهرستان رفسنجان است. جمعیت شهرستان رفسنجان بر اساس سرشماری ب 302789 نفر در سال 1398می رسد. این شهر در جهت محور کرمان به یزد واقع شده است. شهرهای کرمان، بردسیر، سیرجان، شهربابک، انار، زرند، بافق و یزد ، از شهرهای همجوار رفسنجان می باشند. فاصله رفسنجان تا بردسیر 125 کیلومتر، تا سیرجان 140 کیلومتر، تا شهربابک 130 کیلومتر، تا انار 40 کیلومتر، تا زرند 75 کیلومتر، تا بافق 185 کیلومتر و تا یزد 230 کیلومتر می باشد. رفسنجان از نواحی مهم دانشگاهی ایران است. این شهر جزو یکی ازبزرگترین فراورینماینده های پسته در کشور است.

در خصوص تاریخچه پیدایش شهر رفسنجان که درگذشته به بهرام آباد معروف بوده است روایات مختلفی وجود دارد و اینکه کدام یک به واقعیت نزدیک تر است به درستی معین نیست.بنای اولیه بهرام آباد بنا بر قصص وحکایت موجود به زمان شاپور ذوالکتاف وجانشین وی که اوهم قبلاً حاکم کرمان بوده است نسبت داده اند.

بعضی از جغرافی دانان قرون اولیه اسلامی که در خصوص این ناحیه نظراتی مطرح نموده اند از بهرام آبادبا نام اناس یاد نموده اند.گی لستراج،محقق انگلیسی که در زمان ناصر الدین شاه در ایران به سر می برده است در کتاب سرزمین های خلافت شرقی ازقول اصطخری ومقدسی می نویسد: از رودان تا شهربابک سه روزراه بود…با توجه به این فاصله می توان گفت که دو شهر مهم ولایت رودان که ابان واناس در واقع همان انار و رفسنجان امروزی هستند که روزگاری متعلق به فارس بوده وبعدها به توابع کرمان پیوسته اند.لستراج نیز محل شهر اناس را در حدود بهرام آباد ذکر نموده است. اما در خصوص اینکه رفسنجان در طول تاریخ همیشه منطقه مهمی به شمار می آمده و از اهمیت ویژه ای بر خوردار است در اینجا به ذکر نظرات بعضی از مورخین در خصوص این شهر می پردازیم:

در نوشته های پس از قرن پنجم هجری از بلوک رفسنجان بسیار نام برده شده است.در دوره صفویه رفسنجان جزو بلوکات تحت حکمرانی بهادرخان که از سوی شاه طهماسب صفوی حکومت کرمان را در دست داشت، به شمار می آمده است. در کتاب تاریخ مفصل کرمان آمده است: ‹‹در سنه 790 هجری سلطان ابا یزید در کرمان فوت نموده … پس از چندی شاه منصور که شاه زین الدین را شکست داده بود و قدرتی پیدا نموده بود به طرف کرمان آمد و شهر رفسنجان را غارت نمود….››

در دوره های نادری و زندیه نیز از بلوک رفسنجان یاد شده است. چنان که احمد خان وزیری درکتاب تاریخ کرمان می نویسد: ‹‹ از سوی اولیای دولت وکیل(زند) حکومت کرمان را به میرزا حسین راینی وآقاعلی سیرجانی به شراکت دادند… لهذا شق شرقی کرمان گواشیر، خبیص، بم، نرماشیر، راین، زرند، راور،کوهبنان، رفسنجان، انار و بردسیر است به حوزه میرزاعلی راینی و شق غربی کرمان را که شهربابک، سیرجان، اقطاع ،ارزوییه،کوشک، صوغان و اسفندقه باشد موکول به رأی رویه حسین خان کرایی سیرجانی کردند.››

دکتر باستانی پاریزی نیز در نوشته های خود بارها از رفسنجان در دوره قاجاریه(محمد علی شاه و ناصرالدین شاه) نام می برد. ایشان در کتاب حماسه کویرآورده است: ‹‹عباس میرزا چند روزی را در یزدگذراند و از آنجا راهی کرمان شد و در رفسنجان در قلعه آقا اطراق کرد.››اعتبار و اهمیت شهر رفسنجان در طول تاریخ بنا بر اسناد ونوشته های به جامانده، همیشه به دلیل واقع بودن آن بر سر راه ارتباطی یزد وکرمان بوده است و هرگاه که به تجارت وگسترش راهها توجه شده باشد رفسنجان نیز تا حدودی آبادتر شده است. بعد از دوران هرج و مرج تیموریان و شروع حکومت صفویان با تاکید شاهان صفوی و به خصوص شاه عباس برگسترش تجارت با اروپا، راههای زیادی در این منطقه ایجاد یا احیا شده و با دستورشاه عباس کاروانسراهای متعددی در بین این راه ساخته شد. از جمله این راهها می توان به راه کرمان-رفسنجان-یزد و راه کرمان-رفسنجان-شهربابک اشاره کردکه در بین آن ها کاروانسراهایی از جمله کاروانسراهای رباط،کبوترخان، بی بی حیات،کشکوییه و انار بنا شده بود و دراین زمان بودکه رفسنجان از لحاظ مالی واجتماعی رشد وترقی یافت وکاروانهای زیادی دراین موقع ازرفسنجان می گذشتند.به طوری که سون آندرسون فون در کتاب کویرهای ایران نوشته است: کاروانهای زیادی از راه بندرعباس-بهرام آباد(رفسنجان) کرمان نیز به طرود می آیند که بارشان چای، ادویه و کالاهای دیگر است.

… همچنین استاد باستانی پاریزی نیز در این باره در کتاب حضورستان نوشته است: کالایی که از هند یا بنادرجنوب یا حتی سیستان به کرمان می رسید به وسیله راور و زرند و بعدها رفسنجان به یزد می رفت و ازآنجا به نایین یا ساقند و دامغان و سمنان کمک می رفت وبه رشته اصلی راه ابریشم متصل می گشت.

در اواخرحکومت صفویه رشد وترقی حاصل از ایجاد این راه ها با هجوم افغان ها به منطقه ناگهان از بین رفت و این حمله باعث ویرانی و نابودی بسکمک از آبادانی های زمان صفویه گشت. آنطورکه درکتاب تاریخ مفصل کرمان آمده است محمود افغان در حمله خود به ایران از رفسنجان نیز گذرنموده است و باعث خرابی ها و خسارات زیادی نیز در این منطقه شده است. از این زمان تا اواخر حکومت قاجاریه این وضع در رفسنجان ادامه داشت و شهرتقریباً ویرانه شده بود. در سال 1166 (ه ش) آقا محمد خان قاجاربه رفسنجان لشکر کشی نمود و قلعه آقا راکه درآن زمان نزدیک به 700 خانوار در آن ساکن بودند، محاصره نمود. پس از چندین روز مردم رفسنجان تعهدکردندکه پس از اینکه غایله کرمان ختم شد، تسلیم شوند. بدین ترتیب آغا محمد خان به کرمان رفته و چند ماه بعد پس از تصرف آنجا به رفسنجان بازگشت. در این موقع شخصی به نام حاج میرزاحسن که از بزرگان قلعه بود از مردم خواست تا به استقبال سپاه آقا محمد خان رفته و هدایایی را نیز به او تقدیم کردند و در این موقع لشکر قاجار قلعه را تصرف نموده وآقا محمد خان نیز ازجنگ و خونریزی در رفسنجان صرف نظر کرد.

قلعه یاد شده که بنای آن را به یکی از بزرگان اسماعیلیه نسبت داده اند در سال 1217(ه ش) بر اثر سیلاب عظیمی که شهر رفسنجان را دربرگرفت، از بین رفت و امروزه قسمتهای بسیار اندکی از آن وجود دارد. این سیلاب که در بهار آن سال به سوی رفسنجان جاری شد بسکمک از بناها وساختمانهای شهر را ویران کرد. در سال1245 (ه ش) بنا به دستور ابراهیم خان ظهیرالدوله حاکم کرمان به دست اسماعیل خان حاکم رفسنجان قناتهای شهر احیا شده و بناهای بسکمک در شهر ساخته شد که با این اقدامات به تدریج شهر از نا به سامانی و ویرانی نجات یافت. به دستور امیرمفخم بختکمک حاکم کرمان در سال 1292 (ه ش) حصار محکمی در اطراف شهر رفسنجان ساخته شد که قسمتهایی از آن تا به امروز باقی مانده است. این کار به شهر اعتبار و اهمیت بخشید و باعث رونق تجارت در شهرگردید.برای اولین بار در سال1317 در رفسنجان چهار راهی ساخته شدکه خیابانهای تشکیل دهنده آن درحال حاضر امام خمینی-انقلاب(فردوس) و شهدا نام گرفته اند. همچنین در این موقع اولین مدرسه به سبک جدید در رفسنجان ساخته شد ومدرسه حکمت نام گرفت. به هر حال وجود قلعه، بارو، تلگراف خانه و مسجد جامع ازگذشته های دور در این شهرمی تواند نشانه اعتبار وجمعیت زیادآن باشد.

رفسنجان درگذشته یکی از مراکز مهم فراوری پنبه بوده است و به سبب مرغوبیت و فراوری زیاد، این محصول به کشورهایی مانند هند و روسیه صادر میشده است.که این خود یکی دیگر از دلایل اهمیت شهر بوده است. در طول تاریخ اهمیت و اعتبار شهر رفسنجان باعث افزایش روز افزون وسعت و نیزآباد شدن هر چه بیشتر این منطقه شده است. مرحوم غلامحسین میرزاصالح در کتاب اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس، روس و عثمانی در خصوص رفسنجان چنین آورده است: فردا که عید سعید فطر است به ناچار راهی بلوک رفسنجان می شویم که وسعت وآبادانی دارد و وفور نعمت و ارزانی است.

همچنین گفته محمد معصوم شیرازی در کتاب طریق الحقایق نیز از آبادانی و اهمیت شهر رفسنجان حکایت دارد . وی درسال 1316 (ه ش) در خصوص این شهرنوشته است: رفسنجان به فتح راه مهمله بر وزن ارسنجان قصبه خوبیست و بازار و تجار و تلگراف خانه و پست خانه و باغات و مضافات بسیار دارد. پسته رفسنجان معروف است و خنده برلبان بسته می زند. از ارزانی و فراوانی و بازار بهرام آباد هیچ نسبتی به کرمان ندارد. وجود تلگراف خانه در رفسنجان یکی دیگر از دلایل اهمیت و اعتبار این شهر است. زیرا درآن زمان در شهر مهمی مانند سیرجان تلگراف خانه وجود نداشت.

رفسنجان تا اواخر دوره قاجاریه یک قصبه به شمار می رفت اما ازآن پس کم کم بر وسعت آن افزوده گشته و به صورت بخش درآمد. با شروعکار فرمانداری رفسنجان درسال1324، رفسنجان به شهرستان تبدیل شد. امروزه رفسنجان از شهرهای مهم و پر جمعیت استان کرمان بوده و نقش مهم این شهرستان در اقتصاد استان وکشور برکسی پوشیده نیست. معادن و منابع طبیعی سرشار از یک سو وطلای سبز از سوی دیگر این شهر را از شهرت دنیای برخوردار ساخته است. در این میان اهمیت پسته این شهرستان باعث شده است که از رفسنجان به عنوان مرکز پسته دنیا یاد نمایند.

علت نامگذاری

در خصوص علت نامگذاری این شهر به رفسنجان، روایات متعددی وجود دارد. بنا به یک روایت غالب، از آنجا که در این منطقه معادن غنی مس وجود دارد، .در گذشته نام این شهر رفسنکان بوده است. رفسنکان از دو کلمه رفسن و کان تشکیل شده است که رفسن در زبان پارسی باستان به معنی مس و کان هم به معنی معدن می باشد. واژه رفسنکان به مرور زمان به شکل معرب آن یعنی رفسنجان تبدیل شده است. همچنین مطابق روایتی دیگر، نام اولیه آن سنجان بوده است و چون در جهت سیلاب ها قرار داشته است، بارها در اثر سیل دچار خرابی و نابودی شده است، به رفت سنجان معروف و انتها به رفسنجان تبدیل شده است.

انتهای پیغام/