شیوع کرونا و پررنگ شدن نابرابری در آموزش - مجله خزرکوه

به گزارش خبرنگاران، برابری آموزشی؛ وجود فرصت های برابر آموزشی برای همه افراد جامعه است تا دور از هرگونه فشار اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی، خود را برای مشارکت فعالانه و همه جانبه در جامعه آماده کنند. تساوی فرصت های آموزشی، به خودی خود، یک هدف نیست. بلکه وسیله ای برای کاهش نابرابری های اجتماعی و اقتصادی است. منظور از برابری در نظام آموزشی، این است که افرادی که استعداد یکسان دارند، امکان مساوی برای رشد و موفقیت در نظام آموزشی داشته باشند.

هنگامی که از نابرابری یا برابری فرصت و دسترسی صحبت می شود، منظور نابرابری فرصت بین دختران و پسران در برخورداری از آموزش، نابرابری بین اقلیت های مذهبی یا نابرابری در دسترسی به امکانات آموزشی در بین منطقه ها مختلف کشور است.

به نظر می رسد که با شیوع ویروس کرونا و غیر حضوری شدن آموزش، نابرابری آموزشی بازتولید شده باشد. بر همین اساس؛ پژوهشگران با انجام یک مطالعه، چگونگی این فرایند را مورد بررسی قرار دادند.

با شیوع ویروس کرونا، حوزه آموزش تغییرات زیادی داشته. این تغییرات در ساختار مدارس و مراکز آموزشی، چشم گیر بود و توانسته آموزش را با رویکرد نوی روبرو کند. در بسیاری از کشورها آموزش حضوری در مدارس و دانشگاه ها تعطیل شد و این شرایط؛ چالش های زیادی برای مدیران آموزشی، معلمان، والدین و دانش آموزان ایجاد کرد.

در این مطالعه؛ پژوهشگران با انجام مصاحبه با 30 نفر از مدیران آموزشی مدارس شهر سنندج، نابرابری آموزشی در دوران همه گیری کرونا را مورد بررسی قرار دادند.

یافته های این مطالعه حاکی از آن است که در شرایط شیوع کرونا، زنجیره ای شکل گرفته که اولین حلقه آن کم رنگ شدن آموزش و کاهش کارکردهای آموزشی مدارس بوده است.

به نظر مدیران آموزشی؛ برنامه ها، استراتژی ها و راهبردهای اتخاذ شده از طریق آموزش و پرورش مبهم، نامنسجم و مقطعی هستند. به تبع، نقش مدارس در این میان با چالش روبرو شده است. به عبارت دیگر، مدارس و مدیران آموزشی آن ها، در شرایطی قرار گرفته اند که هیچ برنامه از پیش تعریف شده ای برای ادامه فرایند آموزش در مدارس نداشته و به دلیل نامعلوم بودن شرایط کرونایی نمی توانند تصمیمات ثابتی را اتخاذ کنند.

به موازات این امر و بر اساس استدلال مدیران، مدارس با چالش هایی از جمله عدم ارزیابی درست معلمان و دانش آموزان، عدم آموزش حضوری، عدم نظارت بر یادگیری و موارد پرورشی و تربیتی، عدم رسیدگی به شرایط دانش آموزان و غیره روبرو هستند.

محروم شدن خانواده های فقیر از فرصت های آموزشی

بر اساس این مصاحبه ها، در این نابرابری، جایگاه خانواده ها بیشترین تاثیر را داشته است. به این صورت که خانواده های با سرمایه فرهنگی و اقتصادی، در جایگاه فزونی قرار می گیرند. منطقی که در پس این دیدگاه است، سبب می شود خانواده ها به مدارس خصوصی و غیر انتفاعی روی آورند و به بازتولید موقعیت و امتیازات خود دست بزنند. اما خانواده های منطقه ها فقیر و حاشیه شهر از امکانات و فرصت های آموزشی محروم هستند.

در شرایط همه گیری، شیوه های نو تدریس و آموزش توسعه یافتند که تأکید آنها بر فضای رسانه ای و شبکه های اجتماعی بوده است. در کنار آن، عضویت در مراکز و مؤسسات آموزشی و استخدام معلم خصوصی و کلاس های جبرانی و تقویتی نیز بیشتر شدند. این فرایند در شهر سنندج به روایت مدیران در چند سال اخیر رواج زیادی داشته است و این امر در زمان کرونا سیر صعودی تری به خود گرفته است. به روایت مدیران آموزشی دسترسی همه دانش آموزان به این فضاها و امکانات مقدور نیست و بیشتر، خانواده های با توان اقتصادی و فرهنگی می توانند به تأمین هزینه های آن ها بپردازند.

همچنین روایت ها حاکی از آن است که دسترسی به اینترنت و فضای مجازی در منطقه ها مختلف شهر سنندج متفاوت بوده است. این امر به عنوان حلقه ای دیگر از نابرابری آموزشی، باعث ایجاد بستری برای کاهش دسترسی ها و امکانات آموزشی در منطقه ها حاشیه شهر شده است. با توجه به وجود منطقه ها حاشیه نشین و منطقه ها دورافتاده از شهر اندازه دسترسی به برنامه های آموزشی و فضای مجازی برای همه دانش آموزان مقدور نبوده است. به استناد گفته های مدیران آموزشی، آموزش در منطقه ها حاشیه شهر منسجم و مداوم نبوده و این امر به دلیل ضعف دسترسی به اینترنت، نداشتن موبایل و تبلت، کمبود امکانات آموزشی و غیره اتفاق افتاده است.

بر اساس گفته های مدیران؛ استفاده از تبلت و موبایل در آموزش، به امری اجباری تبدیل شده است؛ اما بسیاری از دانش آموزان به ویژه دختران از این امکانات بی بهره هستند.

افزایش ترک تحصیل در همه گیری کرونا

یافته های حاصل از مصاحبه ها نشان می دهد که در همه گیری کرونا، ترک تحصیل دانش آموزان به دلیل فقر، یکی از چالش های مهم آموزشی بوده است. این امر سبب ایجاد فرایندی می شود که آموزش مختص به طبقاتی خاص از جامعه شود که توان برخورداری از آن را دارند. با توجه به شرایط اقتصادی، هزینه های آموزشی در اولویت خانواده های فقیر و حاشیه نیست و به همین دلیل گرایش آن ها به بازار کار بیشتر می شود. بازار کار بدون مهارت و بدون سرمایه، آن ها را به سمت شغل های کاذب و موقت سوق می دهد.

همچنین در میدان آموزشی، سرمایه اقتصادی دست بالا را دارد و تعیین کننده اندازه و نوع دسترسی خانواده ها به امکانات و فرصت های آموزشی به ویژه آموزش مجازی است. این امر، سبب شده که آموزش به عنوان امری عمومی (و گاهاً دولتی و رایگان) به آموزش طبقاتی و خصوصی تبدیل شود.

در شرایط کرونا، آموزش طبقاتی شد

روایت ها حاکی از این است که سیر تغییرات و تاثیرات در شرایط شیوع کرونا، ملموس تر و محسوس تر نمایان شده است. با توجه به شیوع ویروس کرونا و تأثیرات آن بر مدارس و آموزش مدرسه ای، گرایش به مدارس غیردولتی و آموزش خصوصی بیش از حد خود را به عنوان بدیلی برای شرایط موجود، به ویژه برای خانواده های طبقات بالا نشان می دهد و این امر در نهایت طبقاتی شدن و گرایش به آموزش خصوصی را طبیعی جلوه می دهد.

نتایج به دست آمده از این مطالعه حاکی از این است که آموزش طبقاتی شده و نابرابری آموزشی، باز تولید شده است. تمایز اجتماعی و فرهنگی، گرایش به مدارس پولی و غیردولتی، عدم دسترسی همه به آموزش در شرایط کرونا و فقر خانواده ها و آسیب های آموزشی ناشی از آن، مقوله هایی هستند که بر طبقاتی شدن آموزش، تاکید دارند.

همچنین نتایج نشان می دهد در شرایط شیوع ویروس کرونا، چالش های تسلط فضای مجازی بر آموزش و عدم دسترسی همه دانش آموزان به آن، کم رنگ شدن آموزش و کاهش کارکردهای آموزشی مدارس و فقر خانواده های منطقه ها پایین شهر و حاشیه، سبب ایجاد زمینه نابرابری آموزشی شده است.

در انجام این تحقیق نسیم عبداله زاده، کیوان بلندهمتان و ناصر شیربگی؛ پژوهشگران گروه علوم تربیتی دانشگاه کردستان با یکدیگر مشارکت داشتند و یافته های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان بازتولید نابرابری آموزشی در دوران شیوع کرونا در نشریه بررسی مسائل اجتماعی ایران، منتشر شده است.