صفـر تا صد آنچه بر تولید فیلم سینمایی مامان گذشـت - مجله خزرکوه

با ما همراه باشید و درباره وبلاگ هیچکس بیشتر بدانید.

همزمان با نمایش این فیلم در سالن ویژه رسانه های جمعی جشنواره فجر، محمدمهدی درستی گفتگویی با آرش انیسی و مجید برزگر انجام داده که شرح آن به این روایت است.

فیلـم سـینمایی مامان نخسـتین سـاخته سـینمایی آرش انیسـی در مقـام کارگـردان پـس از سـاخت چندیـن فیلـم کوتـاه و مسـتند اسـت کـه پروانـه سـاخت آن در خردادمـاه سـال 96 صـادر شـد و پس از پشـت سـر گذاشـتن مشـکالت و برداشـتن موانعـی کـه سـر راه تولیـد ایـن فیلـم قـرار داشـت، پیش تولیـد آن در بهمن مـاه سـال 98 شـروع شـد.

بـا شـیوع ویـروس منحـوس کرونـا و شـرایط وخیـم کشـور، در نیمـه اسـفندماه 98 پیش تولیـد فیلـم بـرای پیشگیـری از ابتـلای عوامـل، متوقـف شـد. بـا بهبـود نسـبی شـرایط شـیوع کرونـا در ایـران، ادامـه پیش تولیـد فیلـم سـینمایی مامـان در اول اردیبهشـت ماه سـال 99 آغـاز و بـا آماده سـازی شـرایط لازم، پروسـه فیلمبـرداری ایـن فیلـم در سـکوت خبـری و بـه تهیه کنندگـی مجیـد برزگـر و مشارکت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، روز هفتـم خردادمـاه همـان سـال شـروع شـد و پـس از گذشـت حـدود 31 جلسـه، 9 تیرمـاه بـه پایـان رسـید.

عمـده فیلمبـرداری ایـن فیلـم در تهـران و بخشـی از آن در اصفهـان انجـام شـد. همچنیـن فیلمبـرداری سکانسـی از فیلـم هـم کـه نیازمنـد جلوه هـای ویـژه بـود، یـک جلسـه پـس از تدویـن انجـام شـد.

آرش انیسـی در ایـن فیلـم فـارغ از کارگردانـی، نـگارش فیلمنامـه و تدویـن را هـم کـه در آنهـا متبحـر اسـت، خـود انجـام داده اسـت. او همچنیـن بـه جـای بهـره بـردن از بازیگـران چهـره سـینمای ایـران، بـه سـراغ بازیگـران مسـتعد و باسـابقه تئاتـر رفتـه اسـت. ایفـای نقـش مامـان را در ایـن فیلـم رویـا افشـار برعهـده دارد و از دیگـر بازیگـران ایـن فیلـم می تـوان بـه امیـر نـوروزی، عرفـان ابراهیمـی، امیـر شـمس، شـقایق شـوریان، اسـماعیل شـفیعی، نـدا اسـدی، پونـه پارسـایی و مرتضـی علـی عبـاس میرزایـی اشـاره کـرد. درنهایـت پـس از پشـت سـر گذاشـتن مراحـل فنـی، بـا صـدور پروانـه نمایـش، نخسـتین فیلـم سـینمایی آرش انیسـی آمـاده حضـور در سـی ونهمین دوره جشـنواره فیلـم فجـر شـد.

مامـان بـه گفتـه انیسـی فیلمـی اسـت کـه تـلاش می کنـد جایـگاه مـادر بـه عنـوان عضـو اساسـی خانـواده را از خـود جامعـه دریافـت کنـد و بـه نمایش بگـذارد

گفت وگو با آرش انیسی، کارگردان فیلم مامان

تلاش برای نمایش تفاوت و تغییر انتظارات جامعه

آرش انیسـی کارگـردان جـوان سـینمای ایـران اسـت کـه فعالیـت خـود را بـا اسـتوری بـورد سـه بعدی در سـینما آغـاز کـرد و پـس از آن بـه حوزه تدوین روی آورد و در همین حین به دنبال علاقه خود به فیلمسازی، ساخت 13 فیلم کوتاه را تجربه کرد که از آن میان می توان به فیلم های کوتاه ای پدر ما که در آسمانی، در سوگ سیاوش، پایکوبی چاقو و... اشاره کرد.

انیسـی کـه در کنـار تدویـن چندیـن فیلـم مسـتند شـاخص، سـاخت چند فیلم مسـتند را تجربـه کـرد، در تازه تریـن تجربه سـینمایی خود به سـراغ سـاخت فیلـم سـینمایی مامـان بـه عنـوان نخسـتین فیلـم بلنـد سـینمایی خـود رفتـه اسـت؛ فیلمـی که بـه گفته خـود او پروسـه تولید سـختی را پشـت سـر گذاشـته اسـت. حضـور فیلـم سـینمایی مامـان در سـی ونهمین دوره جشـنواره فیلـم فجـر، بهانـه ای شـد تـا بـا آرش انیسـی دربـاره تجربـه سـاخت ایـن فیلـم همصحبـت شـویم

*بـه نظـر می رسـد فیلـم مامـان نگاهـی تـازه و متناسـب بـا شـرایط امـروز جامعـه بـه جایـگاه مـادر دارد. پیـش از ایـن هـم در سـینمای ایـران فیلـم مـادر اثـر علی حاتمی با چنیـن موضوعی سـاخته شـد و مـورد اقبـال قـرار گرفـت. در اولیـن فیلم سـینمایی خود با چه رویکردی به سـراغ این سـوژه رفتیـد؟

نسـبت فیلـم خـودم و مـادر آقـای حاتمـی ماننـد همیـن تفـاوت دو واژه مـادر و مامان اسـت. واژه ها و تعاریف مـا از آنها معمـول جـدا از اینکـه چـه کارکـردی در بسـتر جامعـه دارنـد، می توانند مـا را با بینش کلی جامعه آشـنا کنند. مادر یک واژه رسـمی تر برای این عضو اساسـی خانواده اسـت و واژه مامان شـاید یک نگاه غیررسـمی تر به این عضو خانواده داشـته باشد. ما اگر به تاریخ معاصر کشـورمان نگاه کنیم، پس از انقلاب اسلامی که اتفاق بسـیار مهمی در تاریخ کشـورمان محسـوب می شـود، در آن لحظه به فضایی بسـیار رسـمی و شـکل دار هدایـت شـدیم و در واقـع تمامـی موضوعـات به نحـوی تعریف شـد کـه بیانگر خوانش رسـمی بود.

*به نظرتان نگاه مردم طی این سال ها چه تغییری کرده است؟

مـا هـر چـه پیش می رویم، مردم نگاه و سلایق خود را بیشـتر پیگیری می کنند و شـاید فیلم سـینمایی مامان بیانگر تفاوت و تغییر انتظار جامعه نسبت بـه واژه هـا و تعریفـی اسـت کـه از خود دارنـد. در واقع هنگام سـاخت مامان این مسـئله و پرداختن به آن برای من بسـیار مهم بود. فکـر می کنـم فیلـم سـینمایی مـادر اثـر علـی حاتمی سـعی می کند قالبـی را بسـازد و جامعـه را درون آن قـرار دهـد و در مقابـل مامـان فیلمـی اسـت که تلاش می کنـد ایـن جایـگاه را از خـود جامعه دریافت کند و به نمایـش بگذارد.

*شـما پیش از سـاخت این فیلم، سـال ها در حوزه تدوین فعالیت داشـتید و بـه سـاخت فیلـم کوتـاه و مسـتند هـم مشـغول بودیـد. تجربیـات سـال ها فعالیت در حوزه سـینما تا چه اندازه به شـما در سـاخت فیلم مامان کمک کرد؟

من فوق لیسـانس سـینما دارم و این تحصیلات باعث می شـود کمی تئوریک بـه سـینما نـگاه کنـم و فـارغ از اینکـه سـینما بـرای مـن یـک شـغل و علاقه به شـمار می آیـد، نـگاه علمـی بـه آن دارم و چـه در حـوزه فیلمنامه نویسـی و چـه زمانـی کـه بـه عنـوان تدوینگـر فیلم هـای بسـکمک فعالیـت می کـردم، چنیـن نگاهـی را به سـینما داشـته ام. فکـر می کنـم نخسـتین تجربـه حرفـه ای مـن در سـینما، پیش دیـداری کـردن فیلم هـای سـینمایی بـود کـه در ایـن روش کـه کمتـر در سـینمای ایـران تجربـه شـده اسـت، فیلـم را ابتـدا بـه صـورت سـه بعدی می سـاختیم. همچنیـن تمام ایـن سـال ها تدوینگـری کـردم و همزمـان فیلـم کوتـاه سـاختم و همـه ایـن تجربیات ریز و درشـتی که در حوزه سـینما داشـتم، در سـاخت فیلم مامان بسـیار بـه کمـک مـن آمد و مطمئن هسـتم بـدون این تجربیـات خروجی فیلم آن چیـزی کـه امـروز مشـاهده خواهیم کـرد، نبود.

*شـما در فیلم هـای کوتـاه خـود همـواره رویکـردی تجربـی و مسـتقل داشـتید و بـه نظـر می رسـد ایـن نـگاه تـا حـدود زیـادی در فیلـم سـینمایی مامـان هم مشـهود اسـت. در حوزه فیلمسـازی در سـینمای بلند هم بنا به ادامه این مسـیر داریـد، یـا بـه دنبـال کسـب تجربیاتی تـازه و متفـاوت هسـتید؟

واقعیـت ایـن اسـت کـه وقتی بـه یک قصه، سـوژه یـا موضوعی علاقه مند می شـوم، اجـازه می دهم سـوژه در رونـد تحقیقاتـی که طی می کنـم، به من عمـق و افـق خـود را نشـان دهـد و این نـگاه باعث می شـود دقیقـاً از آنچـه برای فیلم بعـدی من رخ خواهد داد، اطلاعی نداشـته باشـم. من معتقدم سـینمای مسـتقل فارغ از روایتی که ارائـه می دهـد، یـک دیـدگاه، شـیوه تولیـد و ارتباط بـا تماشـاگری منحصـر بـه خـود را دارد و وقتی من فیلمسـاز تصمیم می گیرم در بسـتر فیلم مستقل کار کنم، از اسـاس نگاه و تماشـاگر خود را انتخاب می کنـم و در همـان آغاز به مخاطب اعلام می کنم که نگاهی مسـتقل و تجربی به سـینما دارم. مـا امـروزه در جامعـه و بسـتری زندگـی می کنیـم کـه بسـکمک از موضوعـات تعاریـف سـختی دارنـد و بـه نظـرم سـینمای مسـتقل مدیومـی اسـت که تلاش کـرده از ایـن تعاریـف مرسـوم خارج شـود و راهـی نـو را پیـش بگیـرد. فکر می کنم هر فیلمسـاز یـا هنرمنـدی برای آنکه بخواهد به نگاه شـخصی خـود برسـد و آن را بـرای دیگران ارائه کند، باید این رویکرد مسـتقل را داشـته باشـد.

*در ترکیـب بازیگـران فیلـم سـینمایی مامان از بازیگـران بـا تجربـه و جـوان حـوزه تئاتـر بهـره برده ایـد و بـه سـراغ بازیگـران چهـره نرفته ایـد. دربـاره ایـن انتخـاب توضیـح دهیـد. تـا چـه انـدازه نشـئت گرفته از رویکـردی اسـت که در فیلمسـازی دنبـال می کنیـد؟

یکـی از موضوعاتـی کـه می توانـد مشـخصه سـینمای مسـتقل باشـد، بازیگرانـی هسـتند کـه فیلمسـازان بـرای فیلم هـا انتخـاب می کننـد. بازیگـران فیلـم مامان بسـیار توانمنـد و از چهره هـای شناخته شـده و باسـابقه تئاتـر هسـتند. مـن معتقـدم به سـراغ چهره هـا نرفتن بـه اولین فیلم سـینمایی ام کمـک کـرده اسـت کـه بـرای تماشـاگر بکـر باشـد و جهـان فیلم من به شـکلی نـو بـرای او ارائـه شـود. ضمـن اینکـه تکلیف تماشـاگر هم با فیلـم مامان روشـن اسـت و می دانـد بـا اثری طرف اسـت کـه بنا دارد حرف خـودش را بزند و قـرار نیسـت چنـدان شـبیه فیلم هـای دیگـری کـه پیـش از ایـن تماشـا کرده اسـت، باشـد. بسـکمک از اوقـات مـا فیلمسـازانی را می بینیم کـه فیلمی را که روایـت هنـری دارد، بـرای تامین گیشـه با بازیگران چهره می سـازند و در چنین حالتـی انتظـاری کـه بـرای ایـن فیلم شـکل گرفته اسـت، با هویت فیلم بسـیار متفـاوت اسـت. البتـه عمومـاً هـم ایـن فیلم هـا بـه واسـطه هزینـه هنگفتـی کـه صـرف حضـور بازیگـران چهـره کرده انـد و بـرآورده نکـردن انتظـار مخاطـب از فیلـم و بازیگـران بسـیار صدمـه می بیننـد و بـه نوعـی شکسـت می خورند. مـن سـعی کـردم تکلیـف خـودم و فیلمـم بـرای تماشـاگر از همـان ابتـدا کـه مقابـل پـرده نقـره ای سـینما می نشـیند، روشـن باشـد. شـاید مخاطـب در آغـاز ندانـد بـا چـه فیلمـی روبه روسـت، امـا مطمئنـاً می داند بـا فیلم هایی که چنیـن شـیوه تولیـدی را داشـتند و از جریـان اصلـی سـینما هسـتند، روبـه رو نخواهـد شـد.

*حضور با نخسـتین سـاخته سـینماییتان در جشـنواره فیلم فجر و رقابت بـا فیلمسـازان باسـابقه برایتـان تا چه انـدازه اهمیـت دارد؟ چه انتظـاری از این اتفـاق دارید؟

وقتی به واسـطه برگزاری جشـنواره فیلم فجر می توانم خودم را در بسـتر کلی سـینمای ایران ارزیابی کنم و در کنار فیلمسـازان دیگر رقابت کنم، اتفاق بزرگی بـرای مـن اسـت و امیـدوارم ایـن حضـور بـه مـن کمـک کند تـا فیلم هـای بعدی خـودم را کمـی راحتتـر بسـازم، هر چنـد هر فیلم برای سـاخت با دشـواری های خاصـی روبـه رو خواهـد شـد، اما امیـدوارم بتوانم در آینده شـرایط تولید بهتری را داشـته باشم.

گفت وگو با مجید برزگر، تهیه کننده فیلم سینمایی مامان

سینمای مستقل با انرژی پیش می آید

مجیـد برزگـر کـه خـود در حـوزه فیلمسـازی همـواره بـه دنبـال کسـب تجربیاتی تـازه و متفـاوت اسـت، در سـال های اخیـر فـارغ از کارگردانی، نقـش حمایتـی پررنگـی را بـرای فیلمسـازان جـوان، مسـتقل و علاقه منـد بـه ورود بـه سـینما ایفا کرده اسـت. فیلم سـینمایی مامان نخسـتین سـاخته سـینمایی آرش انیسـی، تازه ترین تجربه همکاری او با سـینماگری جوان در مقام تهیه کننده اسـت که در سـی ونهمین دوره جشـنواره فیلم فجر حضور دارد. فیلمی که با سـینمای مورد علاقه برزگر هم قرابت دارد. او در این گفت وگو، درباره این تجربه و دشـواری های سـاخت فیلم مسـتقل سـخن گفته اسـت.

*امسال به عنوان تهیه کننده فیلم مامان نخستین ساخته سینمایی آرش انیسی، در جشنواره فیلم فجر حضور دارید؛ فیلمسازی که پیش از این در حوزه سینمای مستقل و تجربی فیلم های کوتاه و مستندی را کارگردانی کرده است. تا چه اندازه همخوانی و قرابت فیلمسازی او با نگاه شما بر حضورتان به عنوان تهیه کننده در این فیلم تاثیر داشت؟

همانطور که اشاره کردید، نزدیکی فکری و ذهنی من با آرش انیسی و تصور خروجی که او از فیلم سینمایی مامان داشت، طبیعتاً به نوعی از سینما نزدیک بود که من هم در آن سبک و سیاق فعالیت می کنم و همین مسئله دلیلی بود تا برای ساخت این فیلم در کنار او باشم. این فیلم قرار بود حدود چهار سال پیش ساخته شود، اما به دلیل شرایط مالی و هر دلیل دیگری، پروژه پیش نرفت؛ حتی در یک بازه زمانی من امکان تولید آن را نداشتم و آرش انیسی با دو، سه تهیه کننده دیگر وارد صحبت شد که به نتیجه نرسید و در نهایت توانستیم با هم کار کنیم و نتیجه کار فیلمی شد که امروز مشاهده کردیم که بسیار از آن راضی هستم. فکر می کنم فیلم تازه ای ساخته شده است و پیش بینی می کنم پیروز هم باشد.

*در سال های اخیر شما نقش حمایتی پررنگی را برای کارگردانان فیلم اولی و مستقل داشته اید که نتایج مطلوبی هم در پی داشته است. درباره این رویکرد خود و تجربه ای که در این مدت کسب کرده اید، بگویید.

من لزوماً با کارگردانان فیلم اولی کار نمی کنم، اما ساخت فیلم اول به واقع کاری بسیار سخت است. من هم زمان بسکمک طول کشید تا بتوانم اولین فیلم سینمایی ام را بسازم و یادم نمی رود چه سختی هایی را تحمل کردم. به همین دلیل تلاش می کنم در حد توانم به جوانان فیلمساز کمک کنم، چون فیلمنامه های بسکمک از سوی دوستانی که علاقه مند به فیلمسازی هستند، به دست من می رسد؛ اما به لحاظ مالی، فکری و زمانی چندان توانش را ندارم. ولی تا حدی که بتوانم، علاقه مند هستم به فیلمسازان کمک کنم. در واقع تمایل دارم در سینمای ایران نوعی از فیلمسازی همچنان زنده بماند و نفس بکشد که امروز به گوهری کمیاب بدل شده است و برای تحقق این هدف ما باید سخت و ارزان کار کنیم؛ هرچند چیزی عایدمان نشود، اما فیلم خوب بسازیم. طی سالیان اخیر هم این اتفاق افتاده است. فارغ از آن که به فیلم اول و دوم فکر کنم، به یک فیلم خوب، انگیزه ها و انرژی هایی که موجود است فکر می کنم.

*و این ویژگی ها را در میان فیلمسازان جوان بیشتر مشاهده می کنید؟

نسل جوان امروز پُر از انگیزه است، سینما را به خوبی می شناسد و علاقه مند به ورود به حوزه سینماست. امسال هم توانستم با فیلمسازان جوان همکاری کنم و بچه گرگهای دره سیب، دومین فیلم سینمایی فریدون نجفی، مامان فیلم اول آرش انیسی و فیلم اول آقای علی زرنگار با نام علت مرگ نامعلوم که به جشنواره امسال نرسید و فیلمی بسیار خوب است، از جمله این آثار هستند. درکل نزدیکی فکری و کمک به گروهی که ورود به سینما برایشان بسیار سخت است، امری است که دوست دارم در کنار فیلمسازی در سینما دنبال کنم.

*همانطور که اشاره کردید، فیلمسازان جوان بسکمک در سال های اخیر با فیلم های مستقل و تجربی خوش درخشیده اند. پیش بینی شما از فرایندی که سینمای مستقل ایران طی خواهد کرد، چیست؟ تا چه اندازه رویکرد اخیر فیلمسازان را در جلب نظر مخاطبان عام سینمای ایران موثر می دانید؟

سال گذشته من دو فیلم متفاوت در جشنواره فیلم فجر داشتم و به جز من چند فیلمساز دیگر نیز با فیلم هایی متفاوت در جشنواره حضور پیدا کردند، مانند تومان، قصیده گاو سفید، ابر بارانش گرفته، پوست و... امسال هم در سی ونهمین دوره جشنواره فیلم فجر فیلم هایی مانند مامان، زاالوا و چند فیلم دیگر توانستند خود را به جمع نامزدهای نهایی برسانند. بنابراین فکر می کنم استمرار و پافشاری ما برای ساخت فیلم هایی از این دست به ثمر رسید؛ چراکه اگر به جشنواره فیلم فجر در پنج سال پیش و حتی عقب تر بنگریم، چنین فیلم هایی اصلا به بخش مسابقه ورود پیدا نمی کردند، چه برسد که بتوانند جایزه بگیرند؛ اما در جشنواره سال گذشته بخش زیادی از جوایز به این فیلم ها رسید.

*در چند سال اخیر هزینه تولید فیلم در سینمای ایران رشد قابل توجهی داشته است. این مسئله تا چه اندازه بر فرایند فعالیت فیلمسازان که از حمایت های سازمان و ارگا ن ها کمتر برخوردار هستند، تاثیرگذار است؟

به دلیل شرایط مالی و اجتماعی که ناشی از شرایط سیاسی روزگار ماست، گران شدن ارز و بازتاب آن در جامعه، فرایند فیلمسازی را بی نهایت گران کرده است و اگر تا سال گذشته می توانستیم فیلمی را با بودجه پایین بسازیم، الان با سه برابر آن بودجه هم نمی توان فیلم ساخت. در واقع با وجود آن که راه برای ساخت سینمای مستقل باز شد و این امید وجود داشت که ما بتوانیم این سینما را حفظ کنیم و فیلم بسازیم، اما با بالا رفتن هزینه ها مانعی دیگر سر راه فیلمسازان مستقل قرار گرفت که ضربه اساسی به سینمای مستقل می زند. به عنوان مثال، من فیلمی را که سال گذشته با 500 میلیون تومان ساختم، امسال با بودجه دو میلیارد تومانی تولید کردم. سینمای مستقل در حالی از پس تامین چنین مبالغی برنمی آید که الگوی تولید نسبت به گذشته تغییر نکرده است و همچنان فیلم ها با دستمزدهای کم، زمان فیلمبرداری کوتاه و شرایط سخت ساخته می شوند، اما همین حداقل ها هم به دلیل چند برابر شدن هزینه ها بسیار نگرانک ننده هستند.

*پیروزیت فیلم اولی ها در سال های اخیر هم چشمگیر بوده است.

در واقع سینمای مستقل با انرژی و اعتمادبه نفس جلو می آید و در این چند سال هم دیدیم که رویکردی بسیار جدی دارد و نشان داد که لزوماً یک کارگردان فیلم اولی نباید با ستارگان یا داستان های از پیش تعیین شده و امتحان پس داده وارد سینما شود، بلکه می تواند کار خود را انجام دهد، اما شرایط تولید به سمتی در حال حرکت است که تردیدی ندارم نفس های سینمای مستقل از این نظر به شماره افتاده است؛ به خصوص وقتی که هیچ حمایتی از جانب سازمان ها وجود ندارد، یا بسیار کم است. البته امسال مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تصمیم به حمایت از فیلم های هنری گرفت و یکی از این فیلم ها مامان ساخته آرش انیسی بود که با این حمایت حداقلی، فیلم با تمام سختی ها درنهایت ساخته شد.

*به عنوان فیلمساز، فیلمنامه و فرایند ساختی را که مامان طی کرد، چطور ارزیابی می کنید؟

فیلم داستان جذاب یک مادر و سه پسری را که بزرگ کرده است، روایت می کند که مهر یا عطوفت مادرانه برایشان مانع یا مایه نگرانی است. آرش انیسی فیلمنامه بسیار دقیق و جذابی نوشته بود و هر کسی را متقاعد می کرد آن را بخواند، اما متاسفانه هیچکس حاضر به تولید آن نشد. فیلم با همان دقتی که نوشته شده بود، اما با شرایطی سخت تولید شد. در این فیلم بازیگران بسیار خوب تئاتر بازی بسیار درخشانی داشته اند. تدوین و موسیقی فیلم هم بسیار خوب و درست است و فکر می کنم در چند رشته و موقعیت برای تماشاگر جالب توجه باشد.

*منبع: فجرنامه؛ شماره 11