مقصد؟ هر جایی جز اینجا - مجله خزرکوه

به گزارش ترجمان علوم انسانی در ادامه این مطلب آمده است: او به زبان سرد فرانسوی توضیح می دهد که بواریسم قدرتی است که به انسان محول شده تا خود را غیر از آنی که هست تصور کند. مشکل مادام بواری فقط این است که این قدرت را بیش ازحد توسعه و پرورش داده است. زن بیچاره نمی تواند جلوی تخیلاتش را بگیرد: نمی تواند تصور نکند که کسی است غیر از آن که هست، نمی تواند تصور نکند که در جایی است غیر از آنجا که هست. تمام روز را این گونه سر می کند. در ماه عسل خود رؤیای سوئد و اسکاتلند و سرزمین های دوردست را در سر می پرورانَد، که طبیعتاً باید شادی بخش باشد. او خیال می کند مانند گیاهی است که فقط به خاکی مخصوص نیاز دارد.

آری فکر می کنم، در عمق جهنمِ باشکوه گوگل بوکس، من هم همین طورم. من مادام بواری نیستم. من مَردَم. اواخر دهۀ هشتاد در بیمارستانی در نیویورک به دنیا آمدم و برای رفتن به خارج کلی وقت آزاد دارم؛ پیوسته به این کار ترغیب شده ام. این حق مسلم من است؛ و اصلاً متأهل نیستم. اما، اگر هم روزی متأهل بشوم، یقین دارم در ماه عسل هم در خیال خودم به ماه عسل خواهم رفت. نه، من باتجربه ام؛ مرغ همسایه همواره غاز است.

شش سال پیش، پس از تحصیلاتم در کالج، به مراکش رفتم. از آن دسته آدم هایی نبودم که بلافاصله به بروکلین گریختند. تقریباً همۀ کسانی که دوستشان داشتم چنین کردند و من هم در دلم احساس می کردم چندان مهم نیست. حالا بیشتر شب ها کابوس می بینم که به آن ها ملحق شده ام و در ویلیامزبرگ ساکنم. اما در 22سالگی حتی تصورش را هم نمی کردم روزی برسد که به خارج نروم. من رفتم به رباط، پایتخت مراکش. آنجا چه کار می کردم؟ رفتم تا زبان انگلیسی تدریس کنم؛ این یکی از جواب هاست. بهتر است بگویم رفتم که رفته باشم و آموزش انگلیسی روش من برای آنجاماندن بود. وقتی از من پرس وجو می کنند، پاسخی این چنینی می دهم: یادگیری زبان عربی، مسافرت، نوشتن، تدریس زبان انگلیسی، برای پول درآوردن. اما انگیزۀ اصلی ام فقط درآنجابودن است.

مدرسۀ آمریکاییِ محل تدریسم در نزدیکی شعبه ای از رستوران مک دونالد در محله ای تازه به دوران رسیده از بخش ویل نوول [به معنای شهر جدید]قرار داشت. معمولاً راننده های تاکسی آنجا را به اسم نمی شناسند، ولی اگر بگویید لو مگدو به مقصد می رسید. مدرسه ساختمانی شیشه ای، باریک و پنج طبقه است که به سختی بین یک شیرینی فروشی شیک و فروشگاهی عمومی جای گرفته است. صاحب فروشگاه سوسی نامی است که یخچالی دارد، یا داشت، پر از بطری های دولیتری آب معدنیِ سیدی علی برای همسایگان جوان آمریکایی. مدرسه را، در دهۀ پنجاه، گروهی از مسیحیان آمریکایی تأسیس کرده بودند تا -به گفتۀ خودشان- تفاهم متقابل آمریکایی ها و مردم خاورمیانه و آفریقای شمالی را بهبود ببخشند (شعار امروز مدرسه نیز همان است، اما مخاطبان پیامِ آن یک درصد هستند).

از یک منظر، رفتن به خارج برای تدریس زبان انگلیسی از مأموریت های معمول والدین ما بوده است. ما این کار را زیاد انجام می دهیم. اما هنوز هم کسی را سراغ ندارم -منظورم فردی مورد اعتماد است- که صادقانه به این دلیل خارج رفته باشد که سرش درد می کند برای آموزش انگلیسی تخصصی کسب وکار به دیگران.

رباط را خیلی دوست دارم. یک ترم از تحصیلاتم را در بهار سال سوم دانشگاه در آنجا گذراندم و با کوله باری از خاطرات برگشتم. هروقت کسی می گفت باید از آنجا خوشت آمده باشد، سرم را به نشانۀ تأیید تکان می دادم و تعریف می کردم. تصویر معلمیِ خودم را دوست داشتم. مدرّسان ارشد هشدار داده بودند که برای تدریس در سطح تحصیلات تکمیلی باید بیشتر عربی یاد بگیرم. اما واقعیت این بود که تصمیم گرفته بودم به خارج بروم، گویی خارج مکانی بود که قرار بود بروم آنجا. پس از فارغ التحصیلی، محبوب ترین استادم شعر زیر را در ایمیلی به من فرستاد:

رهروان حقیقی آن هایی اند که رهسپار می شوند فقط برای رهسپارشدن: با قلبی به سَبُک باری بادکنک ها، راهشان را از راستا سرنوشتشان کج نمی کنند و، بی آنکه بدانند چرا، همواره می گویند: ادامه می دهیم!.

بله، کاملاً یادم می آید که با خود می اندیشیدم: شاید بهتر باشد علتش را ندانم.

ضرورت تجربه اندوزی چیز جدیدی نیست. تاریخچۀ آن، طبق مشاهدات بعضی از تاریخ نگارانِ کاپیتالیسم، همچون ویل. بی. مکینتاش، به اختراعاتی مثل قایق های تفریحی و کشتی های کروز در اوایل سدۀ نوزدهم برمی شود. برای نمونه، سال 1856 در آگهی تبلیغاتیِ قایق تفریحی جدیدی به نام مِید آو دِ میست، قایقی که دنیاگردان را از تنگۀ نیاگارا عبور می داد (و هنوز هم این کار را می کند)، وعدۀ اعطای تجربه ای باشکوه و فراگیر به مسافران داده می شد. ما اشتیاق به تجربۀ فتح قله را از قرن نوزدهم به ارث برده ایم. ولی اوج تجربۀ ما لحظه ای است که، در آن چیزی که زمانی موضوع نامه هایمان به خانه بود، اکنون بخشی از تقاضانامۀ تحصیلی ما شده است.

در میانۀ مجموعه ای از تابستان های پیش ساخته عظیم می شوید: یک ماه در ایتالیا رنسانس می خوانید (یک روز با هنرمندان واقعی)، تابستانی را در دهکده ای کوچک بیرون از کیتو [پایتخت کشور اکوادور]می گذرانید و داوطلبانه مدرسه می سازید. مشاور تحصیلی شما عبارتی یادتان می دهد: برو خارج. والدین ما همراه با کلیسایشان رفتند، اما شما با بچه های مدرسه تان بروید، هم فال است و هم تماشا. برای مسافرت، مستعدتر و مناسب ترید. از کتاب جدید ویلیام دِرِزویتز که بیشتر به سوگ نامه می ماند هر برداشتی که داشته باشید، بدیهی است او در این کتاب حقیقتی را توصیف می کند وقتی می گوید فرهنگ تحصیلات نخبگان به شما یاد می دهد که برای تجربه اندوزی باید رهسپار جایی دیگر شود -ترجیحاً خارج- تا بتوانید در داخل کشور از آن تجربیات سود کسب کنید.

اما آرمانی انگاریِ خارج رفتن ممکن است مسئله ای داخلی نیز باشد. در تکرار این بیماری، کسب تجربه با این پرسش پیوند خورده است که چرا نباید از بیرون خود بهترین استفاده را ببریم. سال های اول دهۀ سوم عمر مادام بواری در جهنم تمام عیار بورژوازی سپری می شود و در خانۀ شوهرش ساعت ها از جایش تکان نمی خورد. هرچیزی را که به دستش می رسد مصرف می کند: به خصوص داستان های عاشقانۀ پر از زن های قهرمان که هرگز فکرش را نمی کند یکی از آن ها باشد. درون خود به پرواز درمی آید.

رمان های مادام بواری در چشم من نوعی تئوری بود -بهتر است بگویم فلسفه، اگر در گروه فلسفه نیستید- و من آن را با عطشی بی کران می بلعیدم. آن را بیش ازحد جدی گرفته بودم، به خصوص وقتی می دیدم عظیم تر های مورد احترام من به آن احترام می گذاشتند. کتاب ها را کامل نمی خواندم. کسی هم واقعاً به من نمی گفت چگونه بخوانم. اگر می خواستم بیشتر بخوانم، که می خواستم، مجلات بروکلین را می خواندم که به عنوان سمبلِ مکتب فرانکفورت منتشر می شد. بعضی جملات لطیف را می گرفتم و از آن ها برای خودم کتاب مقدس می ساختم.

می دانم کدام جمله این کار را با من کرد، جمله ای از اخلاق صغیر اثر آدورنو (نمونۀ خوب کتابی که فقط باید در عظیم سالی اجازۀ خواندنش را داشته باشید). به بیان دقیق تر، جمله ای بود از متنی، مناسب ردۀ سنی هجده ساله، با عنوان سرپناه بی خانمان ها. آدورنو به جایی در کتاب حکمت شادان اثر نیچه استناد می کند که در آن نیچه با ریشخند به خوش اقبالی خود به خاطر نداشتن خانه می بالد. سپس آدورنو می نویسد: امروز باید اضافه کنیم که: اخلاق حکم می کند در خانۀ خود احساس نکنیم در خانه ایم. در نسخه ای که من از این کتاب دارم دور این سطر خط قرمز کشیده شده است.

منظور آدورنو را درست نفهمیدم. او از رابطۀ انسان مدرن با فضا های روزمره که سکونتگاهش شده اند حرف می زند، همچنین از رابطۀ او با ماهیت متغیرِ مالکیت خصوصی؛ آدورنو در خانه نبودن را به عنوان نوعی خصوصیت اخلاقی رایج توصیف می کند، نه تجویز؛ او نگران اخلاقیات سال 1951 است، نه 2000 و حرف هایی از این دست. مهم نیست. نسخه ای دست وپاشکسته از آن نقل قول - اخلاق حکم می کند در خانه نباشیم - در مغزم حک شد. این نکته با متن های دیگری که نشان دار می کردم و به نظر شعارِ درخانه نبودن را تأیید می کرد ارتباط داشت: بیشتر متن هایی از نویسندگان فرانسوی و آلمانی که هریک به گونه ای در اواسط قرن بیستم جلای وطن کرده بودند، کسانی که به گمان من تجربیاتشان از جنگ دنیای اول به تجربیات خودم می مانست.

در عقل ناقص من، بواریسم پروژه ای اخلاقی شد: میلی پیوسته و بی امان که مخالف بود با عادت بورژوای برابردریافتِ شادکامی با شادیِ بی تحرک از خانه داری. از دوران کالج به بعد برای خودم قانونی داشتم: اینکه احساس کنیم در خانه نیستیم خوب است، و احساس آسودگی بد است.

زندگی ام، در رباط، پُر از پشته ای از هیچ است. چند ماهِ اول، تصمیم دارم دوستان زیادی پیدا کنم، دوستانی محلی؛ این یعنی گذراندن ساعت هایی طولانی در کافه ها یا پاتوق ها، درحالی که با دوستان هم سن وسال مراکشی ام روی کاناپه ها پخش وپلا شده ایم. لم می دهیم و تن آسایی می کنیم. قهوه، چای و فانتا می خوریم.

درمورد اسمم شوخی می کنیم (اسمم شبیه کلمۀ جوجه به زبان عربی است)، بعد آن را عوض می کنیم (می گذاریم جمال). به همدیگر واژه های جنسی را به زبان خودمان یاد می دهیم. در خیابان محمد پنجم، دست هم را می گیریم و قدم می زنیم، برای تماشای فوتبال اسپانیا می ایستیم و طوری وانمود می کنیم که طرفِ دیگر یواشکی (اما به طور واضح) دوست دارد با دیگران رابطه داشته باشد. دربارۀ مادر ها زیاد شوخی می کنند. در اینکه فقط یک خدا وجود دارد توافق داریم.

در کافی نت روی یک صندلی می نشینیم تا، در فیس بوکِ من، دختران آمریکایی را ورانداز کنیم و هرازگاهی از حد خود فراتر می رویم. مجبورم می کنند غذایی را امتحان کنم که قبلاً نچشیده ام (یا حتی چشیده ام)، سپس مجبورم می کنند ماجرای خنده دار سوسی و شترش را تعریف کنم که به تازگی به لهجۀ محلی داریجه [که عربیِ مراکشی است]یاد گرفته ام. رسماً اعلام می کنم: من یک مراکشی واقعی ام. حس خوشایندی است. حشیش می کشیم، به همدیگر دوستت دارم می گوییم، به اقیانوس اطلس خیره می شویم و در سکوتی خوش فرو می رویم که با تمام شدن ردوبدل ها بر همه چیز مستولی می شود.

من همین روال را ادامه می دهم. معلمانِ دیگری سراغ دارم که برای خود دنیای دیگری می سازند. در میخانۀ ایرلندی جدید، بازی های ان. بی. ای را تماشا می کنند. در سفارت خانه، با تفنگ داران دریایی، فیفا بازی می کنند و مراسم شکرگزاری به جامی آورند. (آن ها هم سن وسال های من اند که فقط یک سال آنجا خواهند ماند. مسن تر ها چندساعت بیشتر تدریس می کنند و زندگی خصوصی تاریکی دارند). آن ها از من شادترند.

دیری نمی پاید که دوستانم کمتر و فرانسوی تر می شوند و فقط شب آن ها را می بینم. من با دختری کِبِکی به نام کامیل در آپارتمانی روی اقیانوس زندگی می کنم، دختری که روزهایش را در جنگ با فساد سپری می کند. روز 9 ژانویۀ 2010 به مادرم ایمیل می فرستم: به زبانی که شاید نمونه ای نادر از تبلیغ بی غل وغش باشد، واقعاً روی اقیانوس اطلس زندگی می کنیم. مادرم بی آنکه متوجه حرفم بشود پاسخ می دهد: چه رؤیای قشنگی!. همه چیز یکنواخت است.

کم کم جملاتی با عبارت مراکشی ها… در اول جمله بر زبان می رانم و حرف هایی در باب ضرر چای برای دندان ها می زنم. دمپایی ها اذیتم می کنند. بخش اعظمی از روزهایم را پشت کامپیوترم و در اینترنت سپری می کنم. یکی از روز های آخر هفته برای شرکت در آزمون جی. آر. ای به مادرید می روم، گم می شوم و یک باره متوجه می شوم جلوی آگهی تبلیغاتی ایستگاه اتوبوسی ایستاده ام که به نظرم یک سِری اعضای بدن را به نمایش گذاشته است؛ حس بهتری به من دست می دهد. وقتی دوباره به رباط برمی گردم، نظرم قطعی است: هرکس می گوید اینجا را دوست دارد دروغ می گوید.

پاییز آینده از مدرسه فارغ التحصیل می شوم. بعضی روز ها در سالن مطالعۀ کتابخانۀ ملی مخفی می شوم؛ من در این سرِ میزی بسیار دراز می نشینم و روبه روی من، در آن سر میز، انسان شناسی پرتغالی می نشیند که در شهر اِفران فلسفه تدریس می کند. تا آخر منتظر می مانم. روز های سه شنبه سروکلۀ مورخ فرانسوی چندش آور پیدا می شود و کفر ما را درمی آورد. یک روز صبح نامه ای به استادم می نویسم، همان که برایم شعر فرستاده بود:

امروز صبح کامیل تقریباً از من تقاضا کرد بروم کتابخانۀ ملی و خب من حالا اینجا هستم و نمی خواهم منفی بافی کنم، اما خدای من… این سکوت، این عظمت. یک نفر در آن طرف سالن عطسه کرد، و دیگر از آن سکوت و عظمت خبری نبود. شاید پیش پاافتاده باشد، اما صدای ورق زدن کتاب در آنجا در جانم رسوخ می کند. تصور کنید احساس بازگشت به خانه خیلی زود از تب وتاب خواهد افتاد، اما فکر می کنم قبل از برگشتن به آمریکا در ماه اوت هرچقدر بتوانم باز هم به اینجا خواهم آمد.

باز هم به کتابخانه برمی گردم. اما بیشتر اوقات کافه نشینی می کنم. اصطلاحی هم برای این کار هست: زندگی کافه ای. یعنی زندگی تحسین شده ای در کتاب های راهنما، کلاس های مقدماتی عربی، کتاب های جغرافیای شهریِ مراکش و آثار پل بولز8. ساعت ها با لپ تاپم بیرون خانه می نشینم، با افرادی دیگر. ایمیل های تک پاراگرافی و هزارکلمه ای می نویسم و از داستان های منتشرشده دربارۀ نزاع های مُدپرستی هیجان زده می شوم. به کامیل که فقط شب ها می بینمش پیام می فرستم: دارم ذوب می شوم. دفترچه یادداشت را پر می کنم از مشاهداتم و رونویسی از هرچیزی که جلوی چشمم است: مردی مست سرش را در میان دستانش گرفته است، خدمتکار درحال وارسی ترَک ریز روی شیشۀ در است، زن خیابانی با شلوار گشاد فانتا سفارش می دهد، گربه محمد بالا می آورد.

اخیراً خودم را مجاب کردم دوباره به نوشته هایم در آن دوره نگاه کنم. البته بیشتر سراغ هزاران ایمیلی که نوشته بودم رفتم تا دفتر های یادداشتم؛ می ترسیدم به آن ها دست بزنم. در اینجا برشی از نوشته ام را به تاریخ 1 ژانویۀ 2010 به دوستم لیز می آورم:

اتفاقات زیادی رخ می دهد و رخ داده است، آن قدر که نمی توانم حق مطلب را ادا کنم. هولناک به نظر می رسد [..]اینجا دیگر آرام و قرار ندارم. رباط را دوست ندارم، با آن مردم فرانسوی مآبش. خوشم هم می آید؛ پیرزنانِ همواره پوشیدۀ آن نابغه اند و پسر آب پرتقال فروش به من زبان فلامانی یاد می دهد. ساکن و بی حرکت شده ام؛ می خواهم تحرک بیشتری داشته باشم؛ و…و…و… دوست دخترم (اصلاً درباره اش چیزی می دانی؟) برای همواره مراکش را ترک می کند، و حالا اتاقی پر از دانش آموزان دبیرستانی پانزده-شانزده سالۀ خسته و درمانده در انتظارم است. خدایا: کلاسِ شلوغ پلوغی می شود.

آن هیولا های دبیرستانی را به یاد دارم. دمدمی مزاجیِ لعنتی. انگار ایمیل هایم به نحوی نوشته شده بودند تا ظاهری سرزنده از خود نشان بدهند. جز در مواردی که منظوری داشتم، حس اشتیاق و پوچی دست می داد. ملال می تواند آتشین باشد.

این هم برش دیگری از پیامم به نیکو به تاریخ 1 مارس 2010: ملالی را که اینجا در چهرۀ بعضی ها می بینم هرگز در دیگران ندیده بودم، گویی آن ها را خواهد کشت. در اتاق هایی می نشینیم که معمولاً نور ندارند، حتی در طول روز. بیشتر مردانِ اطرافم دور میز هایی کوچک جمع می شوند و پچ پچ کنان مشغول غیبت می شوند. دستِ همدیگر را از بازو می گیرند و سرپوش جلابیه شان را باز نمی کنند و با انگشت اشاره می کنند. یکی دو نفر همواره پشت اتاق می نشینند و غرق در اندیشه می شوند.

من خیلی نمایانم، یک آمریکایی که در دستگاه خود غرق شده، اما کسی مرا نمی بیند. خیلی طول نمی کشد از انجام همیشگی این کار، نشستن در اینجا، برآشفته می شوید. اما برای من همیشگی نیست. برای آن هاست، مردانی که هم نشینم شده اند. دیوانه وار تایپ می کنم. آه، خدای من! باید بزنم بیرون. پیش خدمت، اسمش سیموست؛ از پشت سرم رد می شود و دو انگشتش را پسِ گردنم می گذارد و صدایم می زند: برادر. به دلم می نشیند. بلافاصله از رنجشم بدم می آید. اتفاقاً شعر استادم نیز همین را می گوید: این دنیای کوچک و ملال آور عکس خودتان را به خودتان باز می تاباند.

اینترنت! دوستت دارم. تنها دنیای قانونیِ بی حدوحصر: در نهایت، ملال خاتمه می یابد، چیزی که در رباط به آن محکوم شده ام. داستان بسیار بدی درباره مرد جوانی می نویسم که دو هفتۀ تمام تلاش می کند رمز شبکۀ وایفای را که در محدودۀ مجازی اش واقع شده است حس بزند. صبحِ یکی از روز های یک شنبه به شرکت مخابراتی اِنوی می روم که جدیداً در سراسر شهر کنندگی هایی را با هدایای تشویقی باز کرده است.

فروشگاه از بیرون به رنگ ارغوانی روشن و از داخل شبیه شرکت اپل است. از آنجا یک کلید می خرم، قطعه ای که به لپ تاپ وصل می کنید تا وارد اینترنت شوید. همواره این آسان ترین کار است. هرروز صبح فیلم تماشا می کنم و قهوه می خورم. چیزی کشف می کنم به نام آی دوسِر، وب سایت ارائه دهنده صوت هایی که به منظور ایجاد تجربه های نشئه آور (به گفتۀ بچه های فروشگاه) ساخته شده اند. کامیل را مجبور می کنم در تاریکیِ یکی از شب های چهارشنبه این کار را با من انجام بدهد. صدای امواج را بلند می کنیم و نوبتی خیال می کنیم کسی وارد خانه شده است.

قطعه پی درپی قطع و وصل می شود. عذاب آور است. برای زندگی به آن نیاز دارم. دو بار دیگر به شرکت انوی برمی گردم؛ خواهش می کنم کمکم کنند. ساعت ها، چراغِ سبزِ کوچک روی قطعه را تماشا می کنم که چشمک می زند، چراغی که نشان می دهد قطعه درست کار می کند. درحالی که با عجز و لابه زبان به فحش باز می کنم، به کامیل پیام می دهم که: دیگر تحملش را ندارم. وعدۀ اینترنت، وعدۀ رستگاری، درست جلوی چشمانم رو به مرگ است و هربار که آن علامت ناپدید می شود من ضجه می زنم. واقعاً ضجه می زنم. تک تک ثانیه ها بی اندازه طول می کشد. یک عمر طول می کشد.

سه روز بعد، طبق سوابق ایمیلم، لپ تاپم را خاموش و آپارتمان را ترک می کنم. بلافاصله، بر سر راهم از میانۀ عظیم راه، نوعی برآمدگی می بینم که داخل اقیانوس اطلس کشیده شده است: زمینی ذوزنقه ای شکل و پر از آشغال هایی مثل لنگه دمپایی، قوطی مچاله شدۀ کوکاکولا و زیرپوش. سنگ نشانه هایی به چشم می خورند. هرشب، بی استثنا، دسته ای سگ سروکله شان پیدا می شود. سگ ها پشت سرهم می دوند و، در تاریکی، خطوطی طولانی به شکل هشت انگلیسی درست می کنند و سروصدایشان بلند می شود. در طول روز گروه های دونفره و سه نفره از مردان کنار موتورسیکلت های پارک شده می ایستند و دست به کمر به آب خیره می شوند.

از آنجا رد می شوم. اواخر صبحِ یکی از روز های وسط هفته است. نقطه ای را انتخاب می کنم. هیچ کس نگاهم نمی کند. مردانی که کنارشان ایستاده ام واقعاً طوری به نظر می رسند که گویی رویای زندگی بهتر یا دیگر یا گذشته را در سر می پرورانند. خودم را ملزم می کنم پانزده دقیقه آنجا بمانم و، به معنای واقعی کلمه، پنج دقیقه آخر را با صدای بلند می شمارم. این برایم عادتی آیینی خواهد شد. در طول آخرین ماه اقامتم در رباط، تقریباً هرروز این عادت را به جا می آورم: از آپارتمان می زنم بیرون، از جاده رد می شوم، به مردان کنار ساحل می پیوندم، به آب خیره می شوم و تا آنجا که تاب تحمل دارم کاری نمی کنم. آخر خط نزدیک است و من احساس می کنم حرف تازه ای برای گفتن دارم: حبس خاصیت آزادی بخشی دارد. خودم را در کمبریج، در برلین، در مادرید، رِیکیاویک و جا های دیگر شاد تصور می کنم تا از خودم فرار کنم.

چه مرگم شده؟ کی یرکگور در کتاب یا این یا آن، در فصل کوتاهی با عنوان تناوب زراعی، خستگی و ملالت انسان را به زبان کشاورزی توصیف می کند. روح ملالت زدۀ انسان نیز همانند کشاورزِ بی خِرد و بی هنر پیوسته خاک زیر پای خود را عوض می کند. با خود می گوید مثلا اگر بروم آنجا رهایی می یابم. کوچ نشینی و سرگردانی شروع می شود: یکی از زندگی در روستا خسته شده است، به شهر کوچ می کند؛ یکی از سرزمین بومی خود خسته شده است، به خارج می رود؛ یکی از اروپا به ستوه آمده است، به آمریکا می رود و…؛ دست آخر، یکی هم غرق رؤیای سفر بی خاتمه از ستاره ای به ستارۀ دیگر شده است. لازم نیست برای زندگی این چنینی واقعاً سفر کنید: یکی از غذاخوردن در ظروف چینی خسته شده است، در ظروف نقره غذا می خورد؛ یکی از آن هم خسته می شود، سراغ ظروف طلا می رود؛ یکی نصف رُم را به آتش می کشد تا آتش سوزی عظیم شهر تروا را درک کند.

همین طور فرار می کنید و فرار می کنید و مرتب با این واقعیت روبرو می شوید که در نهایت هیچ نقطۀ شادی روی زمین نیست، جایی که واقعاً در آن به کامیابی برسید، مثل یکی از رؤیا های مادام بواری. من در رباط دریافتم که این همان حقیقتِ پنهانِ آن اصل اخلاقی ای است که خودم ساخته بودم: شکستِ ذاتی اش نیروی محرکه اش نیز هست. به بیان کتاب یا این یا آن: آن بی نهایتِ بد.

اما بی نهایتِ خوب هم داریم، بی نهایتی که بسیار شبیه به نوع بدِ آن است، اما درواقع همان نیست. مؤلف کتاب یا این یا آن پیشنهاد می کند که، به جای تغییرِ پی درپیِ خاک، باید روش کشت و نوع بذر خود را عوض کنید. باید به قطعه زمین کوچک خود بچسبید و برآورد کنید که چگونه می توانید آن را به گونه ای متفاوت آباد کنید. می توانید، به جای گرفتارشدن در دام جست وجوی مزمن و عادت زده دنیای جدید، بکوشید با دنیای محدود و خاتمه پذیر سازگار شوید. مثلاً عنکبوتی جلوی شما ظاهر می شود.

یگانه وظیفۀ شما، مثل یک زندانیِ تنها در انفرادی یا مثل یک دانش آموز کلاس اول، این است که همۀ توجه خود را به آن معطوف کنید و تک تک حرکاتش را وارسی کنید. با مشاهدۀ آن درمی یابید که چه قابلیت هایی دارید. به بیان نویسنده، این اصل را اصل محدودیت می نامند، قانونی جدید. به این ترتیب کم کم شروع می کنید به انتخاب دنیای کوچک، ملال انگیز و پیوسته یأس آور، به جای انتخاب دنیا های همواره بهتر که ذهنتان را پر کرده اند. تفاوت بین آنجابودن و واقعاً آنجابودن به این بستگی دارد که چقدر خودتان را وقف قضیه کرده باشید.

این ایده برای بی قراریِ اخلاقی من گزینۀ جذابی است. آهسته راه می افتم. شش سال پس از دوری از رباط، ریسک ثبت نام برای خبرنامۀ شرکت هوم دیپو را به جان می خرم. ظروف پلاستیک تاپِروِر جمع می کنم و کیسه ای را با کیسه های زیاد پر می کنم. عکس ها را قاب می کردم، اما همواره از عکس دریافت دوری کرده ام، به خصوص وقتی که در رباط زندگی می کردم. خویشتنِ پیشین من نوید می دهد که این با تبدیل شدن به صاحب خانۀ مدنظر نیچه یکی نیست. دست کم یک نشان خوش آمدگویی دارم که از مردی در گوشه ای از شهر خریدم، نشانی چوبی و پیش پاافتاده که از داخل خانه جلوی در گذاشته ام. به آن قسمت شهر برگشته ام (آن مرد آنجا نبود). پس از ترک مراکش سه بار به آنجا بازگشته ام. من می گویم نمی توانم بمانم و مردم با تکان سر تأیید می کنند. از یک منظر، این تراژدی حقیقی مادام بواری است و رنج و محنتش چقدر عمومیت دارد.

آخرین بار، برای چهارمین مرتبه، در ماه مارس گذشته به آنجا سفر کردم. درواقع به مادرید رفته بودم، اما به مراکش هم رفتم و سه روز آنجا ماندم. یک روز را به رباط اختصاص دادم. شهر همان حس همیشگی را داشت، گویی سعی نمی کرد از خواب بیدار شود. صبح با سه تا از دانش آموزان محبوبم یک بشقاب شیرینی خوردم و عصر با معلم عربی ام مسابقات تنیس ویمبلدون را تماشا کردم، اما پیرمرد وسط بازی خوابش برد.

چند ساعتی که قبل از رفتن به فرودگاه وقت داشتم یک تاکسی کوچک گرفتم تا محلۀ اوسیان، محل زندگی سابق خودم و کامیل. جلوی کلیسای فرانسوی پیاده شدم، جایی که من و سیمو عادت داشتیم ساعت ها به منظره اش خیره شویم (شنیدم که روزی به بروکسل نقل مکان کرده است). برای یک لحظه از دیدن آن منظره شگفت زده شدم و جاخوردم از اینکه شهر ها در نبود من ناپدید شده بودند. اما کلیسا بی حرکت و پابرجا مانده بود: باعظمت، سفید، ده ها پنجرۀ آن تیره شده بودند انگار کسی سعی کرده بود بنا را کور کند. البته اندکی تمیزتر بود.

به گوشی ام نگاهی انداختم. سعی کردم تصور کنم درون کلیسا چه خبر است؛ زیاد طول نکشید. به جای این کار به پروازم فکر کردم، به اینکه اگر هواپیما تلویزیون داشته باشد چه فیلمی تماشا خواهم کرد، به اینکه نکند هواپیما تلویزیون نداشته باشد، به اینکه در خانه چه کسی را باید می دیدم و چه کسی را می خواستم ببینم، به حرفی که معلم عربی ام پیش تر درمورد دماغ رافائل نادال زده بود. زنی عظیم الجثه به طرف کلیسا می رفت. نفسی تازه کرد و دوباره راه افتاد و هنگامی که از کنارم رد می شد به شانه ام خورد. دسته ای نوجوان سرخوش در یکی از کوچه ها جیغ وداد راه انداخته بودند، من هم آزرده خاطر شدم، و بعد از دستِ خودم آزرده شدم. شروع به شمارش کردم، شمارش از دستم در رفت. نه، اینجا شهر خوبی برای عجول نبودن است.