گردشگری آیینی حاصل پیوند سفر با فرهنگ است - مجله خزرکوه

گردشگری آیینی سفری است که بواسطه آن انسان پیروز به کشف آیین ها، اعتقادات و باورهایی می گردد که در روح مکان جاری و ریشه در فرهنگ کهن این مرزوبوم دارد؛ این آیین ها اکثرا وابسته به زمین و مکان هستند و به عبارتی مکان و آیین در قالب یک موجود زنده به حیات خود ادامه داده و می دهند.

این نوع از گردشگری نوع خاصی از گردشگری فرهنگی است که آدمی را با اعتقادات و باورهای برخاسته از یک جامعه خاص آشنا می نماید. آیا نمیتوان این خلاقیت را برای جذب گردشگران بکار گرفت و آن را نقطه عطفی برای شناخت بهتر، معرفی بیشتر، احیای فرهنگ ها و ممانعت از استحاله فرهنگی و انتقال این فرهنگ ها به نسل های بعدی دانست؟

مرداد سال گذشته بود که عنوان شد کرمانشاه در راستای تحکیم ارتباطات و ارتقای همکاری در زمینه گردشگری شهری میزبان شهرداران غرب کشور و دبیرکل دفتر ملی یونسکو خواهد بود و تفاهم نامه چهارجانبه در این زمینه امضا خواهد شد.

در این نشست که با حضور شهرداران کرمانشاه، همدان و سنندج برگزار می شد، تفاهم نامه مشترک سه شهر مذکور و دفتر ملی یونسکو امضا و کرمانشاه شهر خلاق خوراک، سنندج شهر خلاق موسیقی و همدان شهر خلاق صنایع دستی معرفی و اقدامات در این راستا برای آنها برنامه ریزی شد.

اما آنچه در این میان باید به ذکر آن پرداخت، اینکه این نوع از گردشگری که در قالب راستا گردشگری تاریخ و تمدن ایران معرفی و نامگذاری شد، نباید تنها با نام توسعه گردشگری شهری پیش رود، چرا که در دل این استان های غربی کشور فرهنگ های بیشمار، باورها و اعتقادات بسیاری نهفته است که شاید در قالب گردشگری شهری نتوان به آنها پرداخت.

گردشگری روستایی نمودی از این باورهاست که نهفته در دل مردمان روستایی و زحمتکش غرب کشور است تا جایی که گاه یک تنه تمام آن باورها و اعتقادات را زنده نگه داشته اند بدین ترتیب گردشگری آیینی می تواند نسخه ای جامع از باورهای مذکور بین تمامی مردمان این خطه باشد ضمن اینکه تجمیع این سه استان در قالب تفاهم نامه ای مشترک می تواند نمود مناسبی در این راستا باشد.

برگزاری کارگاه های آموزشی یونسکو در منطقه غرب کشور، لزوم برندسازی، تمرکز بر برنامه های مرتبط با نوروز و جاده ابریشم، ایجاد جاذبه های ویژه و استفاده از ظرفیت های مشترک سه شهر غرب کشور، تعریف زنجیره تجاری سازی و شناسایی بازارهای هدف فعالان گردشگری از مفاد تفاهم نامه بوده که می بینیم در آن بخشی از فرهنگ و باورها و آیینی های مختص غرب کشور دیده شده و احتیاج است روی آنها کار گردد نه اینکه همیشه سکوت را در این عرصه ها ببینیم.

در ادامه مطلب گردشگری آیینی حاصل پیوند سفر با فرهنگ است، نگاهی گذرا به فرهنگ، تاریخ و آداب و رسوم مردم کردستان نشان می دهد که یکی از مهمترین جاذبه های این استان، ویژگی های فرهنگی آن است که این ویژگی ها در سراسر کشور کم نظیر هستند، این ویژگی ها در مظاهر فرهنگی همانند زبان، لباس، موسیقی، پایکوبی، جشن ها و مراسم خاص و صنایع دستی، بارزتر از سایر موارد فرهنگی نمایان شده اند.

این ویژگی های فرهنگی برخلاف سایر مناطق کشور هنوز در این استان به صورت پویا در زندگی مردم جاری است و با وجود پیشرفت ارتباطات و در نتیجه استحاله فرهنگی و از بین رفتن بسیاری از فرهنگ ها، فرهنگ مردم کردستان به علت ریشه های عمیق آن، پویاتر از گذشته در بسیاری از موارد همانند موسیقی بر سایر مناطق همجوار و کشوری نیز تأثیرگذار بوده است.

جشن نوروز در اقصی نقاط کردستان به صورت خودجوش همراه با مراسم پایکوبی کردی و برپایی آتش برگزار می گردد. مهمترین و عمومی ترین جشنی که در میان مردم کردستان مرسوم است، برگزاری جشن نوروز بوده، جشن نوروز در اقصی نقاط کردستان به صورت خودجوش همراه با مراسم پایکوبی کردی و برپایی آتش برگزار می گردد.

عید فطر و عید قربان نیز به عنوان اعیاد مذهبی دارای اهمیت خاص هستند همچنین میلاد پیامبر اکرم (ص) نیز صندلی ویژه ای در میان مردم این استان دارد، علاوه بر اینها جشن معراج پیامبر و شب نیمه شعبان برات نیز جز اعیاد این منطقه است.

از دیگر مراسمی که در میان مردم کردستان از صندلی خاصی برخوردار است، مراسمی با عنوان زه ماون پیر شالیار (عروسی پیر شالیار) است، این مراسم در روستای اورامان تخت در هفته دوم بهمن که مصادف با جشن سده بوده، طی مراحل و رسومات خاصی برگزار می گردد و ادامه آن در نیمه فصل بهار مصادف با 15 اردیبهشت در محل آرامگاه پیر شالیار که در نزدیکی روستا است، با عنوان مراسم کومسای برگزار می گردد.

از این ویژگی ها که بگذریم حتی آسمان در باورهای عامیانه مردم کرمانشاه به باورهای دینی و عقایدی خاص گره خورده به نوعی که در طبخ نان نیز این باورها را میتوان جستجو کرد، زمزمه هایی آمیخته به فرهنگ و اعتقادات که در هنگام قالی بافی زنان شنیده می گردد و با خود آواهایی دارد که برای هریک از آنها می توان ساعت ها نوشت.

برگزاری مراسم ماه رمضان و ماه محرم نیز در کرمانشاه آیین های بسیاری دارد، چنان که مردمان کرد زاگرس نشین آیین های زیبایی برای سوگواری ماه محرم داشته اند هرچند بعضی از آنها در گذر زمان کمرنگ شده اند.

کردها هم مردمانی هستند که حب اهل بیت (ع) را در سینه دارند، سالیان سال میزبان زوار عتبات عالیات بوده اند و خاک قدوم آنها را طوطیای چشمان خود قرار داده اند، دیاری که هر خانه اش مهمان خانه ای بود برای پذیرایی از زوار کربلا.

خواندن مرثیه و موور زنان، تعزیه و شبیه خوانی کندوله ای ها، برپایی عَلَم و کُتَل، سفره های نذری با غذاهای محلی، گل به سر دریافت رسم و رسوم کردها برای اقامه عزای محرم از زمان های دور تا همین امروز است.

آنالیز ها و مطالعات علمی نشان از تأثیر باورهای دینی و اسطوره ای بر فرش های روستایی باف همدان نیز دارد، به نوعی که مطرح شده نقش مایه های حیوانی در فرش روستایی همدان که به سه دسته آبزیان، پرندگان و چارپایان تقسیم می گردد، بیش از همه سهم را به آبزیان داده، موضوعی که در فرهنگی نهفته است که از دین و اسطوره نشأت گرفته و علاوه بر ریشه های تاریخی آن، در ایران باستان به لحاظ نمادشناسی نیز یکی از نمادهای باران خواهی و برکت از جانب دریا را نشان می دهد، از سویی تکرار نقش ماهی، سمبلی است بر خوشبختی و خانواده و مواردی از این دست که برای هر کدام آنها میتوان یک کتاب نوشت.

از سوی دیگر می بینیم باورهای خاصی برای گردآوری گندم در استان های کرمانشاه، همدان و لرستان وجود دارد که این عمل را از حالت روزمره و پیش پا افتاده برای یک کشاورز بیرون آورده است، به نوعی که شرایط زمانی آغاز درو، آداب تطهیر، باورهای برکت افزا و نوع تغذیه آن، ریشه در رفتارهای نمادینی دارد که نشأت گرفته از باورهای خاص است.

مراسم ماه محرم نیز در استان های غربی با آیین های خاص خود همراه است، به نوعی که مراسم آیینی علم بندی محرم، نذری های خاص در این ماه، تکیه ها و بناهایی که آمیخته به معماری اسلامی بواسطه ماه محرم نقش بسته و هنوز سر پا مانده اند، همه و همه در قالب گردشگری آیینی هستند و نه تنها برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب است بلکه می توان با برنامه ریزی برای نسل های امروزی آنها را معرفی کرد تا در هویت آفرینی برای این نسل سهیم بود.

بدین سان، به راستی غرب کشور احتیاجمند برنامه ریزی در حوزه گردشگری آیینی و معرفی آیین ها و مذهب ها و ویژگی های رفتاری اجتماعی خاص اقوام متعددی است که در دل خود جای داده و حال، در شرایط شیوع ویروس کرونا نیز می توان با استفاده از این ظرفیت ها در قالب گردشگری های شهری یا روستایی قدمی برداشت و با توجه به بعد مکانی، پتانسیل های موجود در حوزه گردشگری آیینی را به مردمان همان خطه یادآوری و قدمی در راستا احیای آنها برداشت.

به راستی که این امر می تواند در کنار درآمدزایی و ایجاد اشتغال پایدار، مانع از استحاله فرهنگی و سوق پیدا کردن نسل های آینده به سمت فرهنگ های بیگانه گردد، هویت افراد با تاریخ و گذشته معنا می یابد و گردشگری آیینی در این راستا، صندلی ویژه ای دارد که تا به امروز مورد غفلت قرار گرفته است.