برف چال؛ بزرگ ترین دورهمی آملی ها - مجله خزرکوه

به گزارش خبرنگاران ورف چال (برف چال) واژه مازندرانی و به معنای چاهی است که اهالی روستای آب اسک هر ساله در یکی از روزهای ماه اردیبهشت حفر نموده و داخل آن را پر از برف می نمایند. این آیین در منطقه ای به نام اسک وش برگزار می گردد و به طور سنتی به جز چند سال در دهه اخیر، در روز آدینه برگزار می شد.

اردیبهشت ماه برای مرم دیار بام ایران، رنگ و بوی دیگری می گیرد و همه چیز را می توان از فوران جنب و جوش های زنانه و مردانه، در روستای آب اسک از توابع بخش کوهستانی لاریجان شهرستان آمل دید.

دومین ماه هر سال برای آب اسکی ها خاطره انگیز است، خاطره ای به درازای بیش از 600 سال هجری شمسی، خاطره ای از جنس همکاری و همیاری برای برپا داشتن آیین ورف چال و خاطره ای از تجربه یک روزه حمکرانی زنان بر روستا ، موسوم به زن شاهی.

آئینی آمیخته با مذهب

همه چیز در یک روز اردیبهشت ماه در حدود 6 قرن پیش شروع شد. این را پیران روستای آب اسک می گویند.

امیر فکریان که در آستانه ورود به هشتمین دهه عمرش است، آیین ورف چال را مهم ترین آیین بر جای مانده در روستای آب اسک می داند که گذشت زمان تا به امروز نتوانسته است تغییری در چگونگی برگزاری آن ایجاد کند.

وی به خبرنگار ایسنا گفت: آیین ورف چال حدود 600 سال پیش شروع شد و شروعگر آن هم امامزاده سیدحسن ولی از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) بود.

اگر چه فکریان قادر نیست تا جزئیات تاریخی این آیین را تشریح کند، ولی رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی شهرستان آمل با تائید بر آمیختگی این آیین در افکار عمومی مردم منطقه با مذهب و دین، گفت: روایت است که امامزاده سیدحسن ولی از ورامین به سمت نیاک لاریجان درحرکت بود که در منطقه اسک وش به افرادی بر می خورد که در حال کندن چاه آب بودند.

مهدی بهمنی اضافه نمود: این شخصیت بزرگواردلیل این کار را از آنان جویا می گردد و آنان می گویند که چند نقطه را به منظور کندن چاه برای تامین آب مزارع و احشام خود انتخاب کردند ولی هر چه کندند به آب نرسیدند و کوشششان بی نتیجه بود.

او ادامه داد: بر اساس روایت ها، سیدحسن ولی با عصایی که در دست داشت، محلی را نشانه گذاری می نماید و به افراد حاضر می گوید که اگر آنجا را بنمایند، به آب می رسند و آنان نیز پس از چند متر کندن متوجه می شوند آب از دل زمین فوران نموده است.

بهمنی گفت: این موضوع سبب شد تا اهالی منطقه از جمله روستای آب اسک از آن موقع تا به امروز همه ساله آیینی را با نام ورف چال در منطقه اسک وش در اطراف کوه دماوند اجرا می نمایند که در واقع گرامی داشتن آن واقعه ای است که با نشانه گذاری عصای امامزاده سیدحسن ولی رخ داد.

ورف چال

ورف چال واژه مازندرانی و به معنای چاهی است که اهالی روستای اسک هر ساله در یکی از روزهای ماه اردیبهشت حفر نموده و داخل آن را پر از برف می نمایند.

این آیین در منطقه ای به نام اسک وش برگزار می گردد و به طور سنتی به جزء چند سال در دهه اخیر، در روز آدینه برگزار می شد.

دلیل تغییر روز برگزاری این آیین به غیر از روز آدینه هم در این سال ها هجوم افراد غیر بومی و غیر محلی به منطقه بود که اعتقاد اهالی روستای اسک سبب می شد تا سنت برگزاری از روال عادی و همیشگی خارج گردد. با این وصف، سال جاری بار دیگر برگزاری آیین به روز آدینه پانزدهم اردیبهشت بازگشت تا سنت حاکم بر آن حفظ گردد.

روستای آب اسک در حدود کیلومتر 90 جاده هراز واقع است و مسیر منتهی به اسک وش هم از شهر رینه، آبگرم و منطقه لار در ارتفاعات قله دماوند می گذرد.

پس از اعلام زمان برگزاری مراسم ورف چال از سوی شورای اسلامی روستا و هیات امنای ویژه برگزاری این آئین ، تکاپو برای برگزاری آن در روستای اسک شروع می گردد.

زیارت آستانه سیدحسن ولی، مقدمه ای بر برگزاری آئین

اهالی روستای اسک بر اساس اعتقاد و باور قدیمی، یک روز پیش از برگزاری مراسم ورف چال به زیارت آستانه سیدحسن ولی در روستای نیاک می روند .نیاک روستایی در نزدیکی روستای اسک است.

آرمگاه سیدحسن ولی که در دل روستای سرسبز، کوهستانی و تاریخی نیاک با کوچه هایی باریک و سراشیبی و سربالایی های فراوان واقع است، عصر پنجشنبه پیش از برگزاری مراسم ورف چال میعادگاه مردم منطقه است.

اهالی روستای آب اسک در این روز با سینی های نذری تزئین شده با غذاهای محلی و خرما به آستانه سیدحسن ولی می روند و ضمن ادای احترام به این نواده امام حسن مجتبی (ع)، برای مردگانشان خیرات می نمایند.

سقاء حسن زاده خادم آستانه سیدحسن ولی در این باره به خبرنگار ایسنا می گوید: که ورف چال را خوب می شناسد و عصایی را نشان می دهد که امامزاده سید حسن ولی با آن محل حفر چاه را به مردم منطقه نشان داده بود و همچنان به عنوان یادگاری در مقبره اش نگهداری می گردد.

برف چال، بزرگ ترین دورهمی آملی ها برای گذر از خشکسالی است

وی می افزاید: امامزاده سیدحسن ولی با این عصا مکان چاه را که در روز ورف چال باید مردان از برف پر نمایند، تعیین نموده بود و افرادی که برای زیارت و کسب اجازه جهت برگزاری مراسم ورف چال به اینجا می آیند با چای، میوه و نان محلی پذیرایی می شوند.

وی ادامه می دهد: اهالی نیاک دو روز پیش از ورود آب اسکی ها نان محلی درست می نمایند، پنیر فراهم می آورند و به استقبال آب اسکی ها می روند و این رسمی بوده که باز هم به وسیله امامزاده سیدحسن ولی بنیان گذاشته شده بود و همچنان ادامه دارد.

شب ورف چال بلندتر از شب یلدا

عمه احترام، از زنان روستای اسک که چند دهه ای از روزهای پیش از ورف چال را به چشم دیده و ساکن این روستاست، می گوید: عصر پنجشنبه و در واپسین ساعات مانده به مراسم ورف چال، روستای آب اسک شلوغ تر از روزهای عادی سال می گردد و همه افرادی که به نوعی ارتباط فامیلی دور و نزدیک دارند، میهمان این روستا می شوند.

وی اضافه نمود: جمعی از زنان این روستا هم چند روز مانده به مراسم با پخت نان محلی و شیرینی های سنتی خود را برای برگزاری مراسم آماده می نمایند و به طور معمول نیز این کار میان زنان سه طایفه بزرگ روستای اسک شامل طایفه امیر، درزی و قادی تقسیم می گردد.

او ادامه داد: در این بین زوج های جوانی که در این روستا بتازگی زندگی مشترکشان را شروع کردند، با پخت شیرینی مخصوصی که به رشته های رنگی و نیز تخم مرغ های پخته مرسوم است، در مراسم شرکت می نمایند تا همه بدانند که چه کسانی به تازگی زندگی مشترکشان را شروع کردند.

عمه احترام می گوید: شب قبل از مراسم ورف چال، تازه عروس ها به همراه قوم و خویشان این غذاهای مخصوص را به عنوان کادو به خانه داماد می برند. آنها از خانواده داماد با شیرینی هایی که در سینی گذاشته اند پذیرایی می نمایند و باقی شیرینی ها را هم به داماد می سپرند تا روز آدینه به منطقه اسک وش ببرد و پس از مراسم ورف چال از مردم پذیرایی کند.

وی اضافه نمود: شب قبل از مراسم ورف چال برای اهالی آب اسک شبی طولانی است حتی طولانی تر از شب یلدا و مردم تا پاسی از شب همچنان در تکاپو هستند و گاهی میهمانی برگزار می کننند و دور هم جمع می شوند وبه نوعی در این شب همه با هم دوست هستند و با گرمی با هم برخورد و شادی می نمایند.

زن شاهی

صبح روز مراسم ورف چال در روستای آب اسک، نان را اهالی روستای نیاک برای آب اسکی ها می برند که به نوعی نان نذری است.

بر اساس رسوم دیرینه، مراسم ورف چال در آمل فقط با حضور مردان برگزار می گردد و هیچ زنی حق حضور در آن را ندارد. دراین روز بعلاوه هیچ مردی حق ماندن در روستا را ندارد و البته زنان روستا نیز این اجازه را به هیچ مردی نخواهند داد.

در این روز زنان اسکی در روستا می مانند و مردان در پی برگزاری مراسم برف چال از روستا خارج می شوند و به این گونه است که زنان روستا به صورت موقت زمام امور روستا و به اصطلاح حکومت را در دست گرفته و برنامه زن شاهی را در میان خودشان اجرا می نمایند.

زنان روستای آب اسک برای تحقق هدفشان از میان خود حاکمی بر می گزینند تا به نظام حکومتی که به طور موقت در روستا ایجاد شده سر و سامان دهند و این مراسم تا نزدیک ظهر ادامه دارد و با پذیرایی میهمانان با غذاهای متنوع سنتی که بر مبنای ادای نذورات جمع آوری می گردد، خاتمه می یابد.

یکی از زنان روستای آب اسک دراین باره می گوید: در این روز زنان در میدان بزرگ روستا جمع می شوند و از میان خودشان 6 تا 7 نفر را به عنوان شاه، وزیر و کشیک انتخاب می نمایند.

جمیله قربانی به خبرنگار ایسنا گفت: آنان با لباس های محلی ومردانه، اجازه ورود هیچ مردی را به داخل روستا نمی دهند و در ورودی روستا اگر مردی قصد ورود داشته باشد، زنان او را با چوب و چماق به باد کتک می گیرند.

به گفته وی، مراسم زن شاهی تا قبل از خاتمه یافتن مراسم ورف چال مردان با اجرای برنامه های شاد و مفرح، آئین های سنتی، توزیع غذاهای پخته شده و سوغات تازه عروس ادامه می یابد.

حفر چاه به وسیله مردان

مردانی که به منطقه اسک وش می روند، قبل از هر کاری اقدام به حفر یک حلقه چاه می نمایند که حدود 10 متر عمق و یک متر پهنا دارد. پس از آن نیز به دامنه کوه دماوند می روند و با کندن تکه های یخ زده برف و حمل آن به طول حدود یک کیلومتر، به محل چاه حفر شده می آورند و آن را داخل چاه می ریزند تا پر گردد.

برگزار نمایندگان این آئین معتقدند که با ریختن برف در چاه، آب مورد احتیاج مردم منطقه از جمله دامداران و رهگذران در فصل گرم سال تامین می گردد.

یکی از ویژگی های این مراسم حضور افراد سنین مختلف است که هر فردی به تناسب سن و قدرتش برف را کنده و به محل چاه حمل می نماید. مردان حاضر در این مراسم پس از پر شدن برف در چاه، سفره بزرگی را کنار آن پهن می نمایند و با خوردن غذاهای سنتی که به همراه آوردند، جشن می گیرند.

به طول معمول هر فرد آب اسکی که به این مراسم می رود برای 10 نفر دیگر غذا به همراه می برد تا اگر میهمانانی هم در مراسم حضور دارند، از آنان پذیرایی نمایند.

ثبت ورف چال در لیست آثار معنوی

اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران اعلام نموده که این آئین سنتی و مذهبی حدد یک دهه پیش در لیست میراث معنوی کشور ثبت شد و این اداره کل هر ساله و در زمان برگزاری این آئین به همراه اهالی روستای اسک مشارکت دارد. البته کوشش های اولیه در قالب پیشنهاد برای به ثبت رساندن آن در لیست آیین های کهن جهانی شده، اما بعضی آثار و آیین های مهم تر در استان در نوبت قرار گرفته است و پس از آن ثبت این آئین هم پیگیری خواهد شد.

مردم مازندران آیین های سنتی زیادی دارند که با گذر زمان بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده است.

آیین سنتی ورف چال به همراه تعداد دیگری از آئین های کهن این استان همچون تیرماه سیزده شو و نوروز خوانی همچنان برگزار می گردد، اما تداوم برگزاری آنها به همراه احیای تعداد دیگری از آیین ها که بخشی از هویت مردمان مازندران است، احتیاج به همت عالی نهادهای فرهنگی دارد.